Kültürel mirasın korunmasında bir araç olarak kültürel rota: Divanyolu'nda yer alan Osmanlı dönemi külliyeleri için bir deneme

Abstract

Kültürel miras ögelerinin özgün değerlerini yitirmeden gelecek nesillere aktarılması için öncelikle kuvvetli bir sahiplenme duygusu gereklidir. Kültürel mirası koruma içgüdüsüne sahip toplumlar aynı zamanda etkileşime girdikleri miras alanlarını sosyal, çevresel ve kültürel yönlerden tanımak ve bu yerlerin kültürel önemini öğrenmek ve saygı göstermek eğilimindedirler. Bu olumlu eğilimi güçlendirmek ve sürdürülebilir kılmak için miras ögeleri ile toplumlar arasında kurulacak bağı güçlendiren bazı pratikler uygulanabilir. Uzun vadede bu sürekli iletişim doğal olarak bireylerin mirası kabullenmeleri ve onu hayatlarının bir parçası olarak değerlendirerek korumalarının da yolunu açar. Kültürel rotalar, kültürel mirasın sürekliliğini ve aktarımını sağlamak için geliştirilebilecek yöntemlerden biridir. Kültür rotaları, toplumun miras ögelerinin farkında olmalarına, anlamalarına ve değerlendirip benimsemelerine yardımcı olur. Bireyleri, mekanlar ve deneyimler aracılığıyla genellikle belirli bir temaya veya hikayeye odaklayarak yönlendirir. Bu sayede bireylerin, kültürel mirası tanıma ve değerlendirme süreçlerinde daha aktif bir rol alması ve kendi deneyimlerini, anlayışlarını genişletmesi bütüncül ilişkileri daha iyi kavramalarını sağlamaktadır. İstanbul Tarihi Yarımada'nın en önemli aksı olarak nitelendirilebilecek Divanyolu Caddesi, Roma Dönemi'nden başlayarak kentin şekillenmesi ve değişimine tanıklık etmiş bir miras alanıdır. Osmanlı Dönemi'nde Divanyolu Caddesi ve çevresi genişlerken en önemli rolü külliyeler oynamıştır. Farklı dönem ve üsluplarda inşa edilmiş görkemli külliye oluşumları, Bizans Dönemi'nde yerlerinde bulunan forum yapılarıyla hem fiziki hem de işlev olarak benzerlik göstermişlerdir. Dönemin önde gelen kişilerinin kimliğini yansıtma ve kanıtlama amacıyla inşa edilmiş olup zaman içinde yaşamsal ihtiyaçların karşılandığı çok işlevli mekanlara dönüşmüşlerdir. Dini yapının merkezde yerleştiği bu kompleksler toplumun eğitim, yeme-içme, sağlık ve sosyal ihtiyaçlarına cevap vermişlerdir. Zamanla cami merkezli külliyeler yerlerini medrese merkezlilere bırakmışlardır. Divanyolu Caddesi ve ekseninde bulunan baskın mimari ögeler olan Osmanlı Dönemi külliyeleri, yalnızca fiziksel bir mekansal dönüşümünü yansıtmakla kalmayıp aynı zamanda tarihi öneme sahip şahsiyetlerin yaşamlarını ve folklorik unsurlarını da barındıran bir bir sosyal merkez olarak ön plana çıkarlar. Bugün Divanyolu Caddesi'nin sağında ve solunda dağınık biçimde yerleşen külliye yapıları kontrolsüz turizmin ve ticaretin etkisi ile kolay farkedilemeyen yapılara dönüşmüşlerdir. Özellikle bir bütünün parçaları oldukları anlaşılamamaktadır. Bu bölgenin toplum yeterli algılanamaması, miras alanının sürekliliği önünde engel oluşturmaktadır. Örneklem alanda yer alan miras ögelerinin somut olmayan kültürel değerlerinin de en az somut kültürel değerleri kadar baskın olmasından yola çıkılarak koruma önerisinde bir araç olarak, günümüzde kullanımı yaygınlaşan kültürel rota kurgusu önerilmiştir. Osmanlı Külliyelerinden oluşan duraklar tayin edilmiştir. Bunların yanısıra her durak arasında yer alan ve Divanyolu Caddesi boyunca Beyazıt Meydanı'na kadar uzanan bölgedeki diğer önemli yapılar ve hatırlanması toplumca önemsenen olaylar açıklanmıştır. Ana rota üzerinde Köprülü, Atik Ali Paşa, Koca Sinan Paşa, Çorlulu Ali Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ve Beyazıt külliyeleri yer almaktadır. Ana rotaya ek olarak Divanyolu Caddesi'nin kentsel ve sosyal gelişimine zaman içerisinde destek vermiş olan iki ayrı alternatif rota kurgulanmıştır. Bunlardan birincisinde Seyyid Hasan Paşa, Kuyucu Murad Paşa, Koca Ragıp Paşa, Laleli külliyeleri; ikincisinde ise Nuruosmaniye, Mahmud Paşa külliyeleri yer almaktadır. Kültür rotaları harita üzerinde planlandıktan sonra, çalışma kapsamında bu rotalar kendi içlerinde detaylandırılmış; hayata geçirilirken kullanılan görsel ve işitsel araçlar ve sunum teknikleri konusunda uluslararası iyi örnekler eşliğinde öneriler geliştirilmiştir.