Nabizade Nazım’ın eserlerinde bilinç sunumu: psiko-anlatı ve alıntılı monolog

Abstract

Nabizade Nazım, 19. yüzyıl Türk edebiyatında gerçekçilik sözkonusu olduğunda akla ilk gelen yazarlardandır. Gerçeklik, felsefe vebilim ile iç içe bir edebiyat sunan Nabizade Nazım’ın eserlerindeinsan düşüncesinin nasıl sunulduğu, bunun kurguya nasıl etki ettiği deönemli bir meseledir. Nabizade Nazım’ın eserleri Dorrit Cohn’unŞeffaf Zihinler adlı eserinde ortaya sürdüğü bilinç sunumu kavramıüzerinden değerlendirildiğinde, kurmacada önemli bir rol üstlenenanlatıcı ve kahramanın zihinlerinden geçenleri aktarmalarınıngerçekçilikle doğrudan bağlantılı olduğu görülür. Bu makalede,Cohn’un bilinç sunumu için önerdiği iki kavram olan psiko-anlatı vealıntılı monologdan yola çıkarak Nabizade Nazım’ın tek romanı olanZehra ve bütün hikâyeleri değerlendirilmiştir. Onun eserlerinde alıntılımonolog sayısı gerek psiko-anlatının kullanılma sayısına nazaran,gerekse anlatıların genel hacmi içerisinde oldukça azdır ve bunlartırnak işaretleri, zaman kipinin değişimi, ünlem ve soru işaretleri,"dedi" veya "diye düşündü" gibi bir fiilin kullanımı aracılığıylabelirginleştirilirler. En uç noktada sadece zaman kipi değişimininolduğu, başka hiçbir işaretin bulunmadığı alıntılı monologlar yer alır.Bu tarzdaki alıntılı monologların sayısının daha az oluşu da anlatıcınınsözü kurmaca varlığa bırakmama, yani anlatı içerisindeki hâkimiyetinikaybetmeme isteğiyle bağlantılıdır. Alıntılı monologlar NabizadeNazım’ın eserlerinde, anlatıcı ile kurmaca varlık arasındaki mesafeyivurgulamak veya yoğun duygu durumlarını sunmak için kullanılırlar. Yoğun duygu durumlarının sunulması esnasında sözün kurmacavarlığa bırakılması ise çift taraflı olarak işler; bir yandan kurmacavarlığın tüm duygusal yönelimleriyle gerçek bir insana benzemesinisağlarken bir yandan da anlatıcının bu konuda aradan çekilmesiylebirlikte durumu "müdahalesiz" bir şekilde sunabilmesini sağlar.

Nabizade Nazım is primarily known as a realist writer of the 19th century Turkish literature. To him, a greater focus should be placed on science than literature so that literature can improve faster. Hence, he has put his ideas into practice through his scientific works, such as Katre (Drop), Aynalar (Mirrors), Muhtasar Yeni Kimya (Summary of New Chemistry) and Mesail-i Riyaziye (The Matters of Arithmetics), and various scientific articles. According to Nabizade Nazım, if there is an orientation toward literature, then poetry should be performed with a scientific and empiric approach that contains philosophical thoughts, rather than metres and rhymes, and short stories and novels through narratives in the style of Zola and Naturalism based on science and observations instead of certain imaginary and exaggerative narratives. While these narratives give literary pleasure, they should also enlighten the society and world of thought. In the works of Nabizade Nazım, which present a structure? interwoven with reality, philosophy and science, and the way human thought is presented and affects fiction were significant matters. In this article, Nabizade Nazım’s works will be interpreted through the presentation of consciousness introduced in Dorrit Cohn’s work Transparent Minds, and analysed through the notions of psycho-narration and quoted monologues, which are the means of revealing what is in fictional entity’s mind.