21. yüzyıl sahne tasarımında hareket olgusu üzerine bir inceleme

Abstract

Bu çalışmada, 21. yüzyılda izleyiciyi gösterinin içine çeken ve tasarımın temel ilkelerinden biri olan hareket olgusu sahne tasarımı bağlamında ele alınmaktadır. Öncelikle hareket kavramı ve hareketin tarihsel süreci ile insanın evreni anlama noktasındaki başlıca rolüne değinilmiştir. Evrende gözlemlenen hareketin tanımlanmasıyla gelişen anlam arayışı sonucunda; mitlerin, sanatın ve felsefenin ortaya çıkma süreçleri kaynaklara dayandırılarak açıklanmıştır. Evrendeki hareket sistemi ve sonuçları irdelenirken, hareketin insan bedenindeki önemine değinilmiştir. Bedeni gelişen ve iki ayağı üzerinde yürümeye başlayan insan artık keşfetmeye hatta çevresindeki her oluşumu taklit etmeye yönelir. Yaratıcı eylemlerde görülen dinamizm hareketin gelişim süreciyle şekillenir. Sanatın üretim biçimleri kendi tarihi içinde farklılıklar göstermiştir. Bu değişimin en önemli etkenlerinden biri, Sanayi Devrimi olmuştur. Sanayi Devrimi sonrası modern sanat akımlarıyla birlikte özgürleşen sanat ortamının, yeni gelişmelere açık hale gelmesi, sanat üretimlerinin birbirlerinden beslenmesine imkân sağlamıştır. Bu durum tiyatro ve plastik sanatlar arasındaki bağı kuvvetlendirerek Performans Sanatı gibi melez yaratım alanlarının oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda sanat dinamiklerini değiştiren ve hareketi odağına alan gösterileriyle dönemin öncü akımı Fütürizm başta olmak üzere, Kinetik Sanat ve Optik Sanat'ın konuyla ilgili belli başlı çalışmalarına yer verilmiştir. Bunların yanında sahne tasarımına yön veren, Bauhaus ve Konstrüktivizm gibi modern sanat hareketleri; izleyiciyi yapıtın içinde hareket etmeye çağıran Performans Sanatı ve Yerleştirme Sanatı ele alınmıştır. Bu anlamda günümüz sahne tasarımında kullanılan ve harekete kaynaklık eden unsurlar araştırılmıştır. Fütürizm ve sonrasında değişen izleyici yapıt ilişkisinde, harekete geçen izleyicinin yeni konumu zamanla daha önemli hale gelmiştir. Gelişen teknolojiyle şekillenen sahne tasarımı uygulamaları artık izleyiciyi odağına alan bir bakış açısıyla oluşturulmaktadır. Bu bağlamda Gropius'un hareketli sahne önerisi olan Total Tiyatro projesinden, Piscator'un ve Brecht'in sahne tasarımlarına dahil ettiği projeksiyon kullanımından, savaş sonrası sahne tasarımında indirgemeye giden, seyirciyle yakınlaşan Deneysel Tiyatro toplulukları ile 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze hala geçerli olan teknolojilerden bahsedilmiştir. 21. yüzyılda gösterimde olan, günümüzün seçilen örnek oyunlarının sahne tasarımları; hareket, yenilik ve işlevsellik çerçevesinde incelenmiştir. Bununla birlikte sahne sanatları alanında çalışan tasarımcı ve yönetmenlerin konu ile ilgili görüşleri alınmış ve hareket olgusu, sahne tasarımını meydana getiren temel bir unsur olarak izleyici odağında incelenmiştir.