İstanbul Adalar'da aktivizm biçimleri: Bir kent ve adalılık mücadelesi

Abstract

Bu çalışmada İstanbul Adalar'daki kentsel aktivizm biçimleri incelenmiştir. Kentsel mekâna dair sosyo-politik dönüşümler ve ekonomik gelişmeler tarihsel bağlamda ele alınarak bu yapısal dönüşümlerin kentsel aktivizm üzerindeki etkisi ortaya koyulmuştur. Araştırmada kentsel aktivizmin kültürel incelemeler teorilerine odaklanılmıştır. Bu kapsamda İstanbul Adaları, hem geçirdiği dönüşüm süreçleri hem İstanbul'un bir parçası ama ondan ayrı dinamikleri olan eşsiz bir yerellik taşıması hem de toplulukların birbiriyle ve mekânla yoğun etkileşim içerisinde olması sebebiyle araştırmanın alanı olarak seçilmiştir. Neoliberal kent politikalarından turistikleşmenin yoğun yaşandığı bir mekân olarak Adalar'da örgütlenme biçimi, motivasyonları, eylemlilikleri bakımından çeşitlenen aktivist topluluklarla karşılaşılmıştır. İlk olarak söz konusu toplulukları tanımlamaya yönelik teoriler ortaya koyulmuştur. Demokratik alanda geleneksel temsili demokrasinin yetersizliğiyle oluşan kentsel toplumsal hareketler veya demokrasi alanını destekleyici bir aktör olarak sivil toplum kuruluşları politik tartışmaların en temel örgütlenmelerini oluşturmaktadır. Fakat öyle ki sistemin-otoritenin stratejileriyle baskılanan veya potansiyelini gerçekleştirme yönünde çokça engellere takılan bu tanımlanmış topluluklar-gruplar hem otoriteden gelen baskılara karşı geliştirdikleri taktiklerle hem de kendi iç dinamikleri sebebiyle örgütlenmelerinde çeşitlenmeye gitmektedir. Aktivist topluluklar günümüzde gelinen noktada kentsel toplumsal hareketler ve sivil toplum çalışmaları arasındaki hibrit formların farklı nüanslarını oluşturan çeşitli kolektifler, topluluklar, kentsel yurttaşlık pratikleri olarak mücadeleci var oluş biçimlerini sürdürmektedir. Bu tartışmada sistemin örgütlenmeleri nasıl bir dönüşüme sürüklediğini ve aynı zamanda bu örgütlenmelerin kendi iç yapısına ve o dönemin toplumsal yaşantısına bağlı olarak ne gibi ihtiyaçlar ve eksiklikler sonucu dönüştüğünü görmek mümkün olmuştur. Ardından söz konusu aktivist toplulukların mücadele sürecini etkileyen dinamikler olarak toplumsal ve mekânsal etkileşimlere dair psiko-sosyal ve sosyo-mekânsal tartışmalar incelenmiştir. Bu alanda en çok duygular sosyolojisinin, grup kimliğinin ve ağ teorisinin tartışmaya açıldığı görülmüştür. Araştırmanın özgün katkısı ise kentsel aktivizmi yer kimliği ve adalılık kavramlarıyla birlikte değerlendirmek olmuştur. Nitel araştırma yöntemlerinden gömülü teori metodolojisi ve etnografi ile yürütülen bu tez çalışmasında 39 kişiyle derinlemesine mülakat yapılmıştır. Etnografik saha araştırması kapsamında bir dönem Büyükada'da yaşanmıştır. Gömülü teori metodolojisinin araştırma sürecine uygun olarak ilk olarak araştırma sahasına gidilmiş, ardından sahadan çekilerek teorik tartışmalarla sahadaki bilgiler analiz edilmiştir. Bu süreçte Scuola Normale Superiore'nin Toplumsal Hareketler Araştırma Merkezi'nde bir dönem misafir olunmuştur. Ardından tekrar sahaya gidip tekrar teoriye dönülmüş ve araştırmanın kapsamı nihai halini almıştır. Çalışmada faytonların kaldırılması ve İBB Katılımcı Planlama Çalışması örnek olaylar olarak incelenmiş, Adabüs-Azmanbüs eylemleri değerlendirmeye dahil edilmiştir. Grup kimliklerinin ve yer kimliklerinin -bu çalışmada adalılığın- kentsel aktivizmin açıklanmasında rehber kavramlar oldukları görülmüştür. Çalışma yerel mücadelelerin güçlenmesine dair açılımlar sağlamak için aktivist hareketleri anlamlandırırken kendi iç dinamikleri çerçevesini değerlendirmeye almanın önemini göstermektedir.