Milli Saraylar koleksiyonlarında Hereke halıları

Abstract

19. yüzyılda sanayileşmede yaşanan gelişmeler, Türk geleneksel sanatları içerisinde önemli yeri olan halı sanatını da etkilemiştir. Sanayideki gelişmelerden payını alan halı üretimi, batı pazarının taleplerine göre değişim yaşamış, 19. Yüzyıla kadar atölye ve evlerde devam eden dokumalar, fabrikalarda üretilmeye başlayarak, teknoloji ve seri üretim önem kazanmıştır. Hereke Fabrikay-i Hümâyunu, Osmanlı Sarayı'na hizmet ederek tekstil ihtiyaçlarınının büyük bölümünü karşılamış, halı ve ipekli dokumaları ile 19. yüzyıl da saray, köşk ve kasırları donatmıştır. Hereke halıları, 16. ve 17. yüzyıllarda en parlak devrini yaşamış saray halısı üslubunun 19. yüzyıldaki temsilcisidir. Çalışmada, son dönem Osmanlı hanedan yapılarında kullanılmış ve günümüzde müze işlevi gören Milli Saraylar'a bağlı yapılardaki Hereke halıları, Hereke Fabrikâ-î Hümâyûnu'nda oluşturulmuş halı desen arşivi ile Tarihi kataloglar-kitaplar ve tarihi fotoğraflar üzerinden değerlendirilmiştir. Tezde Milli Saraylar Koleksiyonu merkez alınmış olsa da az sayıda diğer kurum ve müzelerde yer alan Hereke halılarına da değinilmiştir. Çalışma ile birlikte Hereke Fabrikay-i Hümâyunu'nda yürütülen halı üretiminde, bir taraftan geleneksel Türk halı sanatı tarihi gelişimine sadık kalındığı, öte yandan saray halısı geleneğinin yanı sıra bulunduğu çağın yeniliklerini de takip ettiği anlaşılmıştır. Milli Saraylar Hereke Halı Koleksiyonu hakkında görsel ve yazılı belgeler üzerinden yapılan değerlendirmeler neticesinde üretimde kullanılan desenlerin oluşumunda başvurulan kaynakların yanında dönemin beğenileri, sarayın tercihleri ile birlikte Hereke Fabrikâ-î Hümâyûnu'nun, Osmanlı topraklarındaki tarihi kadim halı kültürünü derin bir süzgeçten geçirerek yaşattığı görülmüştür.