Erken 20. yüzyıl mimarlığında Gesamtkunstwerk anlatısı

Abstract

Richard Wagner ile tanınan, "Gesamtkunstwerk" kavramı "bütünsel sanat eseri" anlamına gelmektedir. Wagner için sanat, bir toplumun göstergesi niteliğindedir ve bu yönüyle toplum üzerinde dönüştürücü etkiye sahiptir. Ona göre; sanatın en büyük amacı, toplumsal ve kültürel olarak bir ideal yaratması ve bu idealin aktarılmasını sağlamaktır. Tüm sanatların, tek ve bütün bir sanat eseri ortaya koyabilmek için bir araya gelmesi gerektiğini ancak tüm bu sanat dalları arasındaki ayrımın ortadan kalkarak eser bünyesinde sentezlenmesi gerektiğini düşünmektedir. Bu düşünsel yaklaşımını ise; "Gesamtkunstwerk" terimi ile açıklamaktadır. Kavramın mimari bağlamda kullanılması ise; yapının kütlesel özellikleri, cephesi, iç mekânı, mobilyaları ve hatta aksesuarlarına kadar her detayı ile tek bir bütün eser olarak, belirli bir üslup çerçevesinde tasarlandığı bir anlayışı ifade etmektedir. Söz konusu eser; bazen tek bir kişi tarafından oluşturulurken, bazen de farklı disiplinlere mensup sanatçılarla yapılan iş birliklerinin sonucunda meydana gelmektedir. Erken 20. yüzyıl'da, özellikle Modern Mimarlık söylemlerinden etkilenmiş yüzyıl dönümü yapı örnekleri arasından, birbirlerine yakın tarihlerde inşa edilmiş ve benzer işlevlere sahip olan 4 yapıyı içeren bir seçki hazırlanmış, söz konusu örneklerin "Gesamtkunstwerk" anlatısı üzerinden değerlendirmeleri yapılmıştır. Bu örnekler sırasıyla; István Medgyaszay'ın Veszprém Petőfi Tiyatrosu, Arif Hikmet Koyunoğlu'nun Eski Türk Ocağı Binası, Bruno Taut'un Glashaus'u ve Rudolf Steiner'in Goetheanum adlı yapısıdır. Söz konusu yapıların her biri Modern Mimarlık kültürü içerisinde var olmuş ve Modern Mimarlık söylemlerinden etkilenmiş mimar ya da tasarımcılar tarafından inşa edilmiştir. Bunun yanında seçkiye dahil edilen 4 yapının bir başka ortak noktası ise felsefi ya da ideolojik bir arka plana sahip olmaları olmuştur. Bu perspektiften değerlendirildiğinde; István Medgyaszay, Veszprém Petőfi Tiyatrosu tasarımında, dağılan imparatorluktan sonra Macar halkının özüne dönmesi gerekliliği doğrultusunda Macar ulusal kimliğini yaratmak için gelenekten yararlanırken; Arif Hikmet Koyunoğlu da yine benzer bir kaygı ile, yeni ulus inşası sürecinde genç cumhuriyet ideolojisinin ifadesi olarak Türk Ocağı Merkez Binası'nda geleneksel unsurlar ile modern malzeme ve teknikleri sentezlemiştir. Bruno Taut, Glashaus aracılığıyla cam ütopyasına dair fikirlerini hayata geçirmeyi amaçlarken; Rudolf Steiner ise Goetheanum yapısı ile Antroposofi felsefesinin ideallerini yansıtmak istemiştir. Sonuç olarak; tez kapsamında incelenen 4 yapının sahip olduğu ideolojik ve felsefi arka planlarını destekleyecek şekilde; cephesi, iç mekânı, mobilyaları ve hatta aksesuarları ile bir bütün olarak düşünülerek belirli bir üslup çerçevesinde, mimar ya da tasarımcı tarafından bir ideoloji veya ütopya nesnesi olarak "Gesamtkunstwerk" anlayışı çerçevesinde inşa edildiği söylenebilir.