Kaçarlar Devrinde Kızılbaş Kavramı

Abstract

Kaçar Devleti Şiilik ve Türklük aidiyetlerini taşıyan Kaçar boyunun öncülüğünde, çoğu aynı aidiyetlere sahip başka boyların desteği alınarak kuruldu. Devletin kuruluş sürecinde Kaçarların başlıca rakipleri bu mezhep ve soy aidiyetlerini müştereken taşımıyorlardı. Erken dönem Kaçar tarih yazımında Kaçar ordularının zaferleri Kızılbaşların galibiyetleri olarak betimlenmekteydi. Kaçar Devleti kuruluşunun akabinde Rusya’yla ve doğusundaki Sünnilerle karşı karşıya geldi. Kaçar tarihinin akışı içinde kaleme alınan vekayinamelerde Rus ordularıyla çarpışan Kaçar ordularına Kızılbaş denmeye devam edildi. İran’ın doğusundaki Sünni rakiplerle karşı karşıya gelişlerde Kızılbaş kavramı Şiilik vurgusu öne çıkarılarak kullanıldı. Kızılbaş kavramının Kaçarlar devrindeki içeriği Safeviler devrindeki içeriği kadar geniş değildi. Bu farklılığın temelinde Safevi Devleti’nin Kızılbaşları kendisine bağlayan Safevi tarikatından, Kaçar Devleti’nin ise bir Kızılbaş boyundan neşet etmesi yatıyordu. Kaçar şahları Safevi şahlarının aksine Kızılbaş boylarının mürşitliği iddiasını taşımıyorlardı. Safeviler devrinde devleti, ülkeyi ve hükümdarları da niteleyen Kızılbaş kavramının Kaçarlar devrindeki içeriği daha sınırlıydı. Kızılbaşlığın Safevilerden Kaçarlara, orduyu ve ordunun esasını teşkil eden Şii mezhebinden Türk boylarını tarif eden anlamı miras kaldı.