Kendini örgütleyen sistemlerin yeniden tasarımında bir süreç önerisi; toplu taşımada minibüs örneği

Abstract

Doktora tez çalışmasının amacı, kendini örgütleyen sistemleri bir tasarım problemi olarak tanımlayarak, İstanbul toplu taşıma sisteminde minibüs taşımacılığı örnek olayı üzerinden bir tasarım süreci ve metodoloji önerisinde bulunmaktır. Çalışma kapsamında kendini örgütleyen sistemler, yerel toplumların ihtiyaçlarının üst örgütler tarafından yetersiz karşılandığı veya karşılanmadığı durumlarda, toplum paydaşları tarafından sınırlı çözümler ile gerçekleşen kısıtlı hizmet yaklaşımlarının oluşması olarak tanımlanmaktadır. Yetersiz hizmet alan toplumun, yerel bir sistemin oluşumunda ve işleyişinde yer alan sosyal aktörler olarak tanımlanacak yerel paydaşları tarafından örgütlenerek oluşturulan ürün ve/veya hizmet tabanlı sistemler ile bu ihtiyaçlar kısıtlı olarak karşılanmaktadır. Bu durum üst örgütler tarafından denetlenemeyen veya üst örgütler tarafından planlanan diğer sistemlere entegre edilemeyen sistemlerin oluşmasına yol açmaktadır. Yerel sistemler olarak da tanımlanabilecek bu organizasyonlar, çeşitli nedenler ile üst örgütler tarafından tekrar ele alınmak istenmekte, yerel toplum tarafından örgütlenen ve profesyonel olmayan yöntemler ile geliştirilen bu sistemin profesyoneller tarafından tekrar ele alınmasını gerektiren durumlar oluşmaktadır. Bu bağlamda, kendini örgütleyen sistemler yaratıcı toplumlar çerçevesinde tanımlanarak yetersiz hizmet alan toplumlar altında incelenmiştir. Daha sonra minibüs ile toplu taşıma sistemi örnek olayı üzerinden sistemler derinlemesine araştırılmış ve bu sistemlerin tekrar ele aldıkları durumların neden bir tasarım problemi olduğu tartışılmıştır. Bu tartışma çerçevesinde sistem paydaşları ve bu paydaşların ürettikleri bilginin ortak deneyimler çerçevesinde araştırılması gerektiği ortaya konulmuştur. İlerleyen bölümde bu sistemlere endüstriyel tasarım literatürü altında nasıl bir yaklaşım kurgulanacağı tartışılarak sürdürülebilirlik kavramı üzerinden sosyal inovasyon ve hizmet tasarımı yaklaşımları incelenmiştir. Daha sonra saha çalışması ve referans alınan literatür doğrultusunda sistem paydaşlarının ortak deneyimlerinin tasarım sürecinde kullanılmasını öneren bir yöntem önerisinde bulunulmuştur. Daha sonra önerilen yöntem doğrultusunda Rasathane – Üsküdar örnek vakası üzerinden veriler toplanarak tasarımcılar ile buluşturulmuştur. Tasarımcıların önermiş oldukları tasarım çözümleri üzerinden verilerin kullanımı değerlendirilmiş ve ortak deneyim verilerinin süreç içerisinde kullanımı tartışılmıştır. Tezin sonucunda kendini örgütleyen sistemlere çalışma kapsamında gerçekleştirilen yaklaşım tartışılmış ve uygulanan yöntem için değerlendirmeler yapılarak gelecek çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur.