Enerji etkin tasarımda pencere-mekân etkileşiminin ofisler üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

Yirminci yüzyılın son yarısı itibariyle teknolojideki ilerlemeler, nüfus yoğunluğunun kentlerdeki artışı, alan yetersizliği, şehirleşmedeki plansızlıklar ve yerel yönetim kararları nedeniyle, özellikle ofis yapıları dikey yayılım göstererek, kullanıcı/çalışan için en önemli gereksinim olan ışık ve temiz havanın yapay yollarla sağlanmasına neden olmuştur. Buna bağlı olarak da enerji tüketimi ve karbon salımı konusunda yapım sonrası kullanım aşamalarında önemli ölçüde payı olduğu bilinen mekanik havalandırma ve yapay aydınlatmaya sahip ofis yapılarının artması, çevresel birtakım tedbirler alınması gerekliliğini doğurmuştur. Bu doğrultuda alınacak çevresel tedbirlerin başında; enerji etkin tasarım ilkelerini benimseyen bir anlayışın -kullanıcı odaklı, insan ölçekli tasarımların- benimsenmesi gelmektedir. Bu nedenle yapılan literatür araştırmalarında da rastlanılmamış olması sebebiyle, enerji tüketiminde yapı tipleri arasında üst sırada yer alan ofis yapılarında, enerji etkin tasarım için önemi bilinen bina kabuğu yapı bileşenlerinden pencerelerin, mekân etkileşim sürecinde kullanıcısı olan insan üzerinden değerlendirilmesi, çalışma konusu olarak seçilmiştir. Gerek bina cephesine sağladıkları estetik görünüm, gerekse enerji etkin tasarımın en önemli parametrelerinden doğal havalandırma ve doğal aydınlatmaya olan katkıları nedeniyle pencerelerin enerji etkin tasarımda yeri ve önemini yine kullanıcı bağlamında ortaya koymak araştırmanın ana amaçlarından birini oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmada, enerji etkin tasarımın mekânsal parametreler aracılığıyla kişilerin fiziksel sağlığı, psikolojik durumları, moral ve motivasyonları üzerinde olumlu etki bıraktığı hipotezi; cam ünitesiyle birlikte doğrama ve güneş kontrol araçlarından oluşan 'pencere sistemi' üzerinden sorgulanacaktır. Enerji etkin prensiplerle tasarlanan ofislerdeki pencere sistemlerinden, tüm mekânsal konfor parametrelerin çıkış noktası olan insan gereksinimlerine cevap verebilecek, gereken fiziksel ve psikososyal özelliklere sahip olması beklenmektedir. Araştırmada gözlenemeyen soyut bir kavram olan kullanıcı gereksinimlerinin somut dışa vurumu kullanıcı davranışları; anket, görüşme, yerinde gözlem teknikleriyle incelenmiş, enerji etkin ve geleneksel pencere sistemlerinin uygulanıldığı ofis mekanları karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma için iki adet enerji etkin kabul edilen Leed sertifikasına sahip, iki adet de geleneksel yöntemle tasarlanmış ofis binası seçilmiştir. Araştırmada pencerelerin çalışan üzerindeki etkisini tespit edebilmek için oluşturulan değerlendirme sistemi ile mekânsal parametrelerle ilişkisi (görsel konfor, işitsel konfor, ısıl konfor, güvenlik ve ergonomi gereksinimleri) araştırılmış, çalışmanın hipotezini ve amacını oluşturan sorulara yanıtlar aranmıştır. Çalışan memnuniyetinin motivasyon, dolayısıyla performans ve verimlilik üzerindeki olumlu etkisi bilindiğinden araştırmada; enerji etkin tasarımın sadece enerji korunumu ve çevresel sorunlara sağladığı katkıya değil, bu yöndeki etkisine de dikkat çekmek istenmiştir. Bu nedenle enerji etkin tasarımın, pencere sistemleri ve insan-çevre ilişkisi konularıyla beraber kullanıcı memnuniyetine olan katkısına dair literatür çalışmaları da incelenmiştir. Yoğun literatür araştırmaları sonucunda enerji etkin tasarımda pencere- kullanıcı ilişkisinin sorgulandığı bu çalışmada oluşturulan sistem aracılığıyla, kullanıcının ihtiyaç duyduğu mekânsal konfor parametreleri fiziksel ve psikosoyal açılardan 5'li Likert ölçeği yardımıyla memnuniyet düzeyi incelenmiştir ve motivasyona etkisi açık uçlu soru sorulmadan değerlendirilmiştir. Enerji etkin tasarım konusunda kullanıcı boyutundaki farkındalığı arttırmak amacıyla mekânsal çevre ile pencerenin bağlantısı ve yeşil bina değerlendirme sistemlerinin varlığından haberdar olup olmama durumları da eş zamanlı sorgulanmıştır. Verilen cevaplar yüzdesel olarak değerlendirilmiştir. Araştırma hipotezleri, verilen cevaplarla da doğrulanarak sonuçlar bölümünde detaylı olarak ifade edilmiştir.