Ahmed Midhat Efendi: hayatı, romancılığı: bir eseri “Şeytankaya Tılsımı”

Abstract

Elinizdeki kitap, Ahmed Midhat Efendi hakkında yazılmış iki inceleme ve Ahmed Midhat'ın daha önce Latin harfleriyle yayımlanmamış küçük bir romanından meydana gelmektedir. Her ikisi de Midhat Efendi yaşarken yayımlanmış olan bu eserlerden ilki 13 I7 (1901) yılında yayımlanır ve yazarı Ali Muzaffer'dir. Kitap, Ahmed Midhat'ın tercüme-i halinden ibarettir ve Midhat Efendi hakkında yazılan birçok eserde kaynak olarak gösterilir. Yazarı Ali Muzaffer'e gelince: "Doğum tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Yazar, Rusçuklu Hacı Ali Paşa'nın torunudur. İzmir Vilayet Mektupçusu Hayri Bey'in yeğenidir. Hüseyin Rıfat 'Benim Gözümle Hizmet'in Tarihi 4" isimli çalışmasında bu bilgileri doğrular nitelikte, Ali Muzaffer'in Kamil Paşa'nın mektupçusu Hayri Bey'in akrabası olduğunu, önceleri Mesalih-i Ecnebiye kaleminde ikinci yahut üçüncü katip iken İstanbul'a memur edildiğini söyler. İstanbul'daki gazetelerdeki yazılarını cansız bulduğunu belirtir. (. ..) Yazarın Maarifet, Hazine-i Fünun'un baş muharriri olduğu gibi Tercümii.n-1H akfkat, Resimli Gazete, Hanımlara Mahsus Gazete, Saadet ve Mekteb'de yazıları vardır. Saadet gazetesinde çalıştığı dönemde rütbe-i salise verilmiş ve yayın hayatının önemli bir devresini teşkil eden Marifet mecmuası baş muharrirliğini yürüttüğü esnada Düyı1n-ı Umumiye katipliği yapmış ve bu mecmuanın sahibi Madmazel Teodosia Diodone Sofronyadis nam-ı diğer Gülnar Hanım ile evlenmiştir." (Kul 1998:3) İstanbul Kütüphanesi sahibi Misak'ın "Teracim-i Ahval-i Meşahir" başlığı altında, "meşahir-i üdeba.mızın" resimleriyle birlikte tercüme-i hallerini basacağını duyurduğu bir takdimle açılan kitap, bu teşebbüsün ilk örneği olarak Ahmed Midhat'ı seçmiştir. Ardından Ali Muzaffer'in önsözü gelir. Ali Muzaffer, kitabına tercüme-i hal yazmanın öneminden ve bunun Osmanlı'daki ·eksikliğinden söz ederek başlar: "Malum a, erbab-ı kalemimizi bazı zaman pek ziyade bızar edip düşündüren şeylerden biri de bizde şimdiye kadar meşahirimizin teracim-i ahvaline dair layıklıca hemen hiçbir şey yazılmamış olmasıdır. Vakıa şu altı yüz seneden beri gelip geçen Osmanlı şuara ve erbab-ı kaleminin teracim-i ahvalini cami olmak üzere yazılmış birkaç tezkiretü'ş-şuara mevcut olduğu gibi zamanımızda dahi tercüme-i hal olarak birkaç eser yazılmamış değildir. Ancak tezkiretü'ş-şuara denilen şeyler - erbab-ı tetebbuun her zaman maatteessüf itiraf ettikleri-vech ile -tercüme-i hal namına hiçbir şeyi cami olmayıp adeta bahsettikleri zevatın asar-ı manzumelerinden müteşekkil mecmualar hükmünde olduğu gibi zamanımızda yazılan birkaç eserde dahi tercüme-i hal ve hayat ciheti pek Türkçeleşmiş ve güya tenkid-i asar edilmek istenilip sadattan büsbütün çıkılarak ashab-ı teracimin mesalik-i edebiyeleri - Avrupa mesalik-i edebiyesinin tercümesi suretiyle - tavsıl olunmuş olduğundan ne tezakir-i şuara ile, ne de bu yeni eserlerle matlub olan istifadeyi temin etmek mümkün olamaz. Binaenaleyh insan eazım-ı üdebamızdan birinin tercüme-i halini öğrenmek istese maksada vusulden bayağı aciz kalır. Bu hal bizzat şu muharrir-i acizin dahi başına geldiğinden bir aralık terakki-cuyan-ı şübbana bir hizmet etmiş olmak üzere çalışa çabalıya zamanımız meşahır-i üdeba ve muharririnin teracim-i ahvalini toplamış ve bunların bazılarını pek muhtasar ve yanın yamalak olarak resail-i mevkfıteden bazılarına dere etmiş idim."