Erdek Yukarıyapıcı Mahallesi yenileme projesi 1: kırsal peyzaj ve yerleşim analizi, köy tasarım rehberi, meydan projesi

Abstract

ÖNSÖZ Kırsal yerleşmelerle ilgili mekânsal çalışmalar bir araştırma ve uygulama alanı olarak giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Büyükşehir sınırları içinde kalan birçok kırsal yerleşmede gelir kaynağı tarım ve hayvancılık olmaya devam etmekte, yerleşme ve peyzaj karakteri bakımından bu yerleşmeler hala kırsal niteliklerini korumaktadır. Yerel yönetimlerin kırsal yerleşmelerle ilgili tecrübesi azdır ve planlama açısından neler yapılması gerektiği mevzuat açısından belirsizdir. Kırsal yerleşmeler için kentlerden farklı yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bir yandan da bu yerleşmeler, henüz yitirmedikleri güçlü kırsal kimlikleri nedeniyle yerel yönetimler için turizm anlamında potansiyel olarak görülmektedir. Böyle bir durumda söz konusu yerleşimlerde çok daha özel ve dikkatli bir yaklaşımın geliştirilmesini gereklidir. Erdek Belediyesi'nden Yukarıyapıcı Köyü için bir çalışma yapılması talebi geldiğinde ağırlıklı olarak bu konu, yani köyün kırsal turizm odağı olarak geliştirilmesi öne çıkmaktaydı. Kapıdağ Yarımadası'nın iç kesiminde bir plato üzerinde kurulmuş olan köy, mübadeleyi yaşamış, yıllar içinde göçlere sahne olmuş ve erişilmesi zor bir konumda olduğundan geleneksel kırsal kimliğini korumuş bir köy olarak dikkat çekmekteydi. Erdek Belediyesi, Erdek'te sınırlı kıyı turizmi faaliyetlerini çeşitlendirmek üzere Yukarıyapıcı Köyü'nde kırsal turizmi geliştirmeyi hedeflemiş, geleneksel konutların tarihi eser olarak tescillenmesi ile işe başlamıştı. Mimari ekiple birlikte plancı ekibin de katıldığı toplantılarda, köyün kırsal kimliğinin korunması için yapıların tescillenmesi ve kentsel sit ilan edilmesinin ötesinde farklı araçlar olabileceği fikri geliştirildi. Köy tasarım rehberinin kırsal kimliğin korunmasında bir araç olduğu, ancak öncesinde ona çerçeve oluşturan bütünsel bir bakışın ve sonrasında uygulama için bir programın olması gerektiği fikrinden hareketle bu çalışmanın genel kurgusu oluşturuldu. Köyü tarihi, doğası, köy halkı ve yerleşimi ile yaşayan bir bütün olarak tarif eden "analiz" aşaması, köyün bütünü için tasarım kararlarının oluşturulduğu "köy tasarım şeması", bu şemadaki tematik konulara dair önerilerin yer aldığı "köy tasarım rehberi", rehberin hayata geçirilmesi için önceliklerin tanımlandığı "eylem ve uygulama" aşaması ve bu aşama içinde öncelikli olarak ele alınması gereken meydan tasarımı ve kırsal turizm yaklaşımı geliştirilerek bu bütünsellik en azından köy ölçeğinde sağlanmaya çalışıldı. Bu çalışmada öncelikle köyün günlük yaşamın geçtiği mekanların iyileştirilmesi ve köyün bir bütün olarak kimliğinin korunması hedeflenmiştir. Sürecin mutlaka katılım yoluyla biçimlenmesi çalışmanın en önemli ilkesi olmuş ve katılımın yaratıcı bir süreç olması için yöntemler geliştirilmiştir. Bu çalışmanın bir diğer özgün yanı ise yarımada ve köy ölçeğinde hazırlanan "peyzaj karakter alanları"nın köy tasarım rehberinde öneriler için bir referans oluşturmasıdır. Ülkemizde farklı ölçeklerde peyzaj karakter alanları tanımlanmakla birlikte, köy ölçeğinde yapılan ve rehberle bütünleşen bu çalışmanın bir yenilik getirdiği düşüncesindeyiz. Sonuçta ekibimiz, köyde yapılacak mekânsal düzenlemeyi bir süreç olarak düşünmüş, disiplinlerarası uzmanlık birikimlerinden ve diğer ülke deneyimlerinden de yararlanarak planlama/tasarım alanında yeni bir çerçeve oluşturmuştur. Bu çerçevenin ülkemizde sınırlı olan kırsal mekânsal çalışmalar için yararlı olacağını ümit ediyoruz. Bu çalışmanın gerçekleşmesinde MSGSÜ Rektörlüğüne ve Erdek Belediye Başkanlığı'na, Yapı Uygulama ve Araştırma Merkezi (YUAM) ve Anadolu Kültürü ve Sanatı Araştırma ve Uygulama Merkezi (AKSAM) Müdürlüklerine, proje sürecinde katkı veren öğrencilerimize teşekkür ederiz. Yukarıyapıcı halkının köyleri için geliştirdikleri fikirlerin bu çalışmada karşılığını bulmuş olduğunu ümit ediyor, köy halkına sağladıkları destek için teşekkürlerimizi sunuyoruz. Proje Ekibi 2017