Türkiye’de aydınlatma tasarımının zamandizini : Şişhane örneği

Abstract

Aydınlatma, yapay ve doğal olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılmaktadır. Toplumlar, doğal ışıktan yararlandıktan sonra, aydınlatmaya yarar sağlayan keşifler ile (gaz yağı, havagazı, elektrik gibi) yapay aydınlatmayı kullanmaya başlamışlardır. Bu sayede çeşitli ürünler tasarlanmıştır. Tasarlanan ürünler her yeni keşfe uygun üretilmişlerdir. Bu da bir çeşitlilik oluşturmuştur. Aydınlatma teknolojilerinin yayıldığı ülkeler, aygıt tasarımlarına da öncülük etmişlerdir. Ülkemizde kurulan gazhaneler ve elektrik santralleri ile aydınlatma aygıtlarına gereksinim duyulmaya başlanmıştır. Şişhane semti, Osmanlı Devleti'nin endüstrileşme hamlelerinden bu yana, aydınlatma aygıtları tasarımları ve üretimleri konusunda ülkemizde öncü bölge olmuştur. Bu bölgede, aydınlatma aygıtlarının tasarımı ve üretimi amacıyla imalathaneler kurulmuş, rekabet ortaya çıkmış ve bu sayede tasarımcı yetiştirme ve ürün imalat konusunda talep oldukça artmıştır. Bu çalışma ile Şişhane semti ve çevresindeki aydınlatma ürünü tasarımı yapan işletmelerin, tasarımcıların ve üreticilerin Osmanlı Devleti'nde Batılılaşma hamleleri ile başlayıp tarih içerisindeki izlerini sürerken, Türkiye'deki endüstriyel aydınlatmanın zamandizinini oluşturmak hedeflenmektedir. Bu çalışmada beş ana başlık altında inceleme yapılacaktır. Birinci bölüm olan giriş bölümünde; yapılan tez çalışmasının önemi, amacı, kapsamı ve yöntemi belirlenmiştir. İkinci bölümde; aydınlatma ile ilgili temel kavramlar üzerinde durulmuştur. Bölüm içerisinde, iç mekan aydınlatma araç ve gereçleri irdelenmiştir ve kullanılan malzemelerin tanımları yer almıştır. Üçüncü bölümde; Türkiye'de, elektrik öncesi aydınlatma aygıtlarında kullanılan enerji kaynakları, elektriğin İstanbul'a gelişi ve aydınlatmanın İstanbul'daki tarihi gelişimi irdelenmiştir. Bu bölümde gelişimi anlatabilmek için tarihsel dönemler üzerinden tanımlar yapılmıştır. Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet sonrası ele alınacak bu bölümde tarihsel gelişimler ara başlıklar halinde değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde; çalışmanın ana konusu olan aydınlatma tasarımının zamandizini işlenmiştir. Osmanlı Döneminden itibaren aydınlatma araç gereçlerinin yer aldığı Fransızca yıllık ve dergiler taranmıştır. Bölüm içerisinde Cumhuriyet Döneminde ve Osmanlı Döneminde basılmış yayınların aydınlatma ile ilgili olan başlıkları araştırılmıştır. Basılı dergilerin reklamları üzerinden aydınlatma elemanlarının tasarımlarına ulaşmak hedeflenmiştir. Yayınlar içerisinde yer alan bilgilerin derlenerek haritalandırma yapılması ve aydınlatma aygıtı ithalatı yapan işletmelerin bulunmasında yardımcı olacağı öngörülmüştür. Aydınlatma araç ve gereçlerinin yıllıklar ve dergiler üzerinden yapılan araştırması sonucunda, Beyoğlu ve Eminönü Bölgesi ekseninde yer alan aydınlatma üretici ve tüccarlarının harita yoluyla tespiti yapılmıştır. Haritalandırma sayesinde, belirtilen bölge içerisinde kümelenen üretici ve tüccarlarının üretim mekanlarındaki sürekliliği tartışılmıştır. Beşinci bölüm olan değerlendirme ve sonuç bölümünde ise; bu tez çalışması kapsamında ulaşılan veriler ile genel bir değerlendirme yapılmıştır ve elde edilen bulgular irdelenmiştir. Bu çalışma içerisinde yapılan araştırmalarda birincil olarak ele alınan yöntem, belgesel tarama yöntemidir. Çeşitli dönem gazetelerinin, yıllıklarının ve dergilerinin içerisindeki ilgili yazılar, belgeler, ilanlar ve makaleler taranmıştır. Araştırma yapılan süre içerisinde görsel ve yazılı verilerin toplanması hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Aydınlatma Aygıtları, Osmanlı Devleti Sanayileşme Süreçleri, Aydınlatma Tarihi, Erken Cumhuriyet Dönemi, Tasarım Tarihi, Batılılaşma Dönemi