Yüksek binalardaki çatı ve teras bahçelerinin tasarım yaklaşımları ve kullanıcı--mekân açısından değerlendirilmesi

Abstract

Endüstri Devrimi ile başlayan teknolojinin gelişimi, nüfusun artması ve hızlı kentleşme süreci ile mimarlık alanında da etkisini göstermeye başlamaktadır. Toplumda yaşanan bu yeniliklerle birlikte, teknolojik, ekonomik, sosyal ve çevresel nedenler yüksek binaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Yüksek bina tasarımlarında farklı disiplinleri içinde barındırabilecek çok yönlü, geleneksel ve yenilikçi yaklaşımlarla birlikte, yüksek bina politikaları doğrultusunda yapım kriterleri de oluşmaktadır. Hızlı kentleşme süreci ile birlikte toplumda yaşayan insanların ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda tasarım kriterleri belirlenen yapılarda, demografik değişimler, kendine özgü yaklaşımlar, prestij simgesi ve ekonomik gereksinimler olmak üzere yapı oluşumuna neden olan faktörler de ortaya çıkmış olmaktadır. Yüksek binaların ortaya çıkmasıyla birlikte ekonomik dengelerin, birçok farklı coğrafya ve kültüre sahip nüfusu sosyokültürel açıdan da değişime uğrattığı görülmektedir. Bu değişimin örnekleri tarihsel süreç boyunca gelişen yüksek bina yapılarının, teknolojinin gelişmesi sonucu ortaya çıkan icatlarla birlikte, çeşitli tasarım yaklaşımlarını da beraberinde getirmektedir. 19. yüzyılın son çeyreği ile birlikte kentlerdeki değişimin ilk örneklerini Amerika'daki yüksek binalarda görmek mümkündür. Süreç içerisinde konut, ofis, alışveriş merkezi, otel gibi karma fonksiyonlu yüksek binalar ekonomik ve sosyal olarak da gelişmenin göstergesi olmaktadır. İlerleyen süreç içeresinde Amerika'dan sonra Avrupa, Uzakdoğu başta olmak üzere birçok ülkede yüksek binaların yansımaları görülmektedir. Yüksek binanın bulunduğu konum itibariyle; kullanım amacı, yer seçimi, ulaşım-altyapı, kent dokusu, ekolojik- sürdürebilir etkisi, enerji tüketimi ve yeşil alan kullanımı gibi birçok faktör de çözümlemeler konusunda destek sağlayabilmektedir. Bu durum birçok faktör, amaç ve yaklaşım olarak şehircilik anlayışı içerisinde çözümleme konusunda yeterli olmayabilmektedir. Yüksek binaların ortaya çıkışından sonraki süreçte, yüksek bina sayılarının artıp, boş ve yeşil alan sayılarının azalması özellikle şehir dokusu, siluet, estetik, kullanıcı-çevre ilişkisi açısından olumlu-olumsuz birçok konuda etkili olmuştur. Bu nedenle yüksek binaların gerek şehir, gerekse kullanıcılar için fayda sağlayacak, diğer yapı tipolojilerine göre farklı tasarım kriter ve yaklaşımları oluşturulmuştur. Bu kriter ve yaklaşımların sürdürülebilir, enerji ve kaynak tüketimlerinin belirleyici ölçüde olması, iklim, bitki örtüsü ve topoğrafik gibi birçok etkilere göre bina formunun tasarlanması ve bununla birlikte ekonomik, sosyal ve fiziksel yönden de etkili olması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda amaçlara yönelik çözüm yaklaşımlarında; çatı-teras bahçeleri uygulamaları şehir-bina-kullanıcı üçleminde bir tasarım yaklaşımına ihtiyaç duyma noktasına getirmektedir. Amerika, Avrupa ve Uzakdoğu ülkelerinde yüksek binaların fonksiyon yapılarına göre çatı-teras bahçeleri uygulamaları yaklaşımlarını görmek mümkündür. Bulunduğu konum, coğrafya, iklim, bitki örtüsü gibi etmenlerin yüksek binalardaki çatı tiplerine göre bitkilendirme uygulamaları yapılmaktadır. Çatı ve teras bahçeleri estetik, siluet etkilerinin dışında ekolojik amaçları da içinde barındırarak çatı tiplerine göre yeni alan ve mekan oluşmasına da imkan vermektedir. Ayrıca bu alan ve mekânlarda uygulanan çatı-teras bahçeleri kullanıcılar için, fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan katkı sağlayabilen ortamlar da oluşturabilmektedir. Çalışmanın amacı yüksek binalardaki çatı ve teras bahçeleri tasarım yaklaşımlarının, kullanıcıya etkilerinin örnekler üzerinden değerlendirilmesidir. Bu amaç doğrultusunda yapılan literatür araştırması sonucunda; yüksek binalar ve çatı teras bahçeleri konularındaki çalışmaların fazla olmadığı tespit edilmiştir. Kullanıcı ve kent üzerindeki olumsuz birçok etkinin azaltılmasını ve doğayı yaşam alanlarına yaklaştırmayı hedefleyerek, yüksek binalardaki çatı-teras bahçelerinin uygulama ilkelerinin ortaya konmasıdır. Bu doğrultuda ele alınan örneklerin tasarımcı, kullanıcı ve yatırımcı açısından katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Singapur'daki yüksek binaların sayıca fazla olması ve yapım teknolojileri açısından birçok ülkeden önde olması nedeniyle çalışmada Singapur'daki gelişmiş yüksek bina örnekleri Türkiye'deki seçilen örneklerle ele alınıp çalışmaya katkı sağlanmıştır. Çalışmanın hipotezi; "Yüksek binalardaki çatı-teras bahçeleri yaklaşımı, dış mekan deneyimi yaşatan olanaklar sunar ve kullanıcıların tercihlerinde bu tasarım yaklaşımları etkendir." olarak belirlenmiştir. Çalışmanın araştırma soruları olarak: - Niçin çatı ve teras bahçelerine ihtiyaç var? - Ne şekilde tasarım yaklaşımları uygulanmaktadır? - Yüksek binalarda mekân organizasyonunda çatı ve teras bahçelerinin yeri ve önemi nedir? - Yüksek binalarda çatı ve teras bahçelerine ne zaman ihtiyaç duyulmuştur? - Yüksek binaları tercih eden kullanıcıların beklentileri nelerdir? olarak belirlenmiştir. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden, betimsel durum analizi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada birinci eksende yüksek binalar ele alınarak; tanımı, yüksek binaları ortaya çıkaran nedenleri, tarihsel süreç içerisindeki yüksek binalar ve kullanıcı açısından fiziksel, sosyal, psikolojik açıdan değerlendirmeleri yapılmıştır. İkinci eksende çatı ve teras bahçeleri ele alınarak; tanımı, tarihçesi, bitkilendirme tipleri ve tasarımdaki etkileri incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü ekseninde yüksek binalarda çatı-teras bahçelerinin tasarım yaklaşımları, yüksek binalardaki fonksiyonlara göre tasarım yaklaşımları ve kullanıcı-mekân açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmanın son ekseninde yüksek binalardaki çatı-teras bahçelerinin kullanıcıya etkileri ele alınan örnekler üzerinden değerlendirilmiştir. Ele alınan yüksek bina örnekleri Türkiye'de yer alan Zorlu Center, Kanyon Residence, Singapur'da yer alan Park Royal ve Skyville yapılarıdır. Yüksek binaların genel bilgileri ile birlikte çatı-teras bahçe uygulamalarının fiziksel, sosyal ve psikolojik etkileri çalışma dâhilinde ele alınmıştır.