Yerel malzeme ile inşa edilmiş bir Cumhuriyet dönemi yapısı: İnşa öncesi çalışmalardan yıkıma Maraş Halkevi

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nun monarşi sisteminden sonra, 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla, Osmanlı topraklarında egemenliğin millete ait olduğu yeni bir dönem başlamış, bu dönemde Türk halkını kısa sürede çağdaş düzeye getirecek olan sosyal ve ekonomik atılımlar art arda uygulama alanına aktarılmaya çalışılmıştır. Ancak bu atılımlar, kitlelere hızlı bir şekilde ulaşamamış, Atatürk ve diğer devlet yöneticileri, bu kopukluğu gidermenin yollarını aramışlardır (Çeçen, 1990, 87, 89). Ülkelerin kalkınmasında eğitimin ve okuryazarlığın öneminin farkında olan Atatürk, çağdaş bir toplumun oluşturulmasının eğitimle sağlanacağına olan inancını çok kez vurgulamıştır. Örneğin, Cumhuriyet’in kuruluşu öncesi, İstiklal Savaşı’nın kritik dönemlerinde Maarif Kongresi’ni düzenleyerek öğretmenlerden ülkenin eğitim sorunlarını dinlemiş ve yeni Türkiye’de eğitimin millî, aklî ve ilmî olacağını belirtmiştir (Öztürk, 2021). 1924 yılında çıkarılan Öğretim Birliği Yasası, 1928 yılında yeni Türk harflerinin kabulü, 1932 yılında Dil Devrimi ve Türk Dil Kurumu’nun kurulması gibi faaliyetler, yeni kurulan Cumhuriyet’te eğitim alanında gerçekleştirilen önemli adımlardır. 1927 yılının genel kongresinde Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi), eğitimin ulusal olmasını, tek amaç olarak açıklamıştır. Yine bu kongrede kararlaştırıldığı üzere, toplumun ulusal ve uygar değerlerini yükseltecek vatandaşlar yetiştirilecek, vatandaşların yeteneklerini geliştirmeleri için alan açılacak, ilköğretim görmemiş vatandaşlara gerekli bilgiler halk dersliklerinde verilecek, uygulamalı işler yapan kişilerin meslekî bilgileri, halk kursları ile geliştirilecek, güzel sanatlar ve Türk dilinin gelişmesi için yeni önlemler alınacaktır (Çeçen, 1994, 381). Parti programına bu görüşlerin girmesiyle başlayan arayışla, çeşitli ülkelerin bu konudaki deneyimleri araştırılmıştır. Canlı ve üretici bir toplumun yaratılmasında, boş zamanları değerlendirmeye yönelik toplum merkezlerinin, çağdaş demokrasilerin gelişmesinde önemli katkı sağladığı gözlemlenmiş ve Türkiye’de benzeri bir örgütlenmenin yolları araştırılmaya başlanmıştır (Çeçen, 1990, 91, 92). Bu arayış, halkevleri modeli ile sonuçlanmıştır. 19 Şubat 1932 günü, başta Ankara olmak üzere 14 il merkezinde halkevleri açılmıştır (Arıkan, 1999, 268). Aynı yıl, Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından yayınlanan Halkevleri Talimatnamesinde (C.H.F. Halkevleri Talimatnamesi, 1932, 4), maddi imkanları daha geniş ve okuma oranı oldukça yüksek olan ülkelerde bile halkın, kültür birimlerine her geçen gün daha da artarak önem verdiğine dikkat çekilmiştir. Ülkemizde bu açığı kapatmak için hızlı bir şekilde çalışmaların yürütülmesi hedeflenmiştir. Cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik ve inkılapçılık ilkeleri doğrultusunda insanlar yetiştirmenin, millî kültür, faaliyet ve bilimsel çalışmaları desteklemenin, güzel sanatları geliştirmenin önemi vurgulanmıştır. Halkevlerinin kurulma amacı da bu uğurda çalışacak vatandaşları birleştirmektir (C.H.F. Halkevleri Talimatnamesi, 1932, 5). Halkevlerinde, dil, edebiyat, tarih, güzel sanatlar, tiyatro, spor, sosyal yardım, halk dershaneleri ve kurslar, kütüphane ve yayın, köycülük ile müze ve sergi şubelerinden oluşan çalışma kolları oluşturulması hedeflenmiş ve uygulanmıştır (Oral, 2002, 512; C.H.F. Halkevleri Talimatnamesi, 1932, 10-21).