Fransız İhtilâli bağlamında yeni rasyonalist mimarlık : Ledoux, Boullée, Lequeu

Abstract

1789 Fransız İhtilâli'nin gerçekleşmesiyle ortaya atılan "özgürlük, eşitlik, kardeşlik" kavramları dolaylı biçimde dönemin mimarlığını etkileyerek, Eski Rejim'i (Ancien Régime) çağrıştıran Barok, Rokoko ve Neoklâsisizm'den uzak, pür bir rasyonel düşünceyi ortaya çıkaran etken unsurlar olmuştur. Tezin çatkısı, Modern Mimarlığın üzerine en hararetli tartışmaların döndüğü 1930'lu yıllarda gündeme gelen ve "devrimci" olarak adlandırılan mimarların Modern Mimarlık kavramı ve idealleriyle ilişkisi üzerine oluşturulmuştur. Tez, giriş ve sonuç kısımları haricinde dört kısımdan meydana gelmektedir. Fransız İhtilâli kapsamında oluşturulan ilk bölümde, 18. Yüzyıl Fransa'sının sosyal, siyasi, ekonomik ve fikri altyapıları irdelenmiş, bu bağlamda çizilen çerçeve ile döneme dair kapsamlı bir açıklama hedeflenmiştir. Çalışmanın düşünsel arka planına yönelik giriş niteliği taşımakta olan bu bölümde, devrimin ideolojik bağlamda dünyaya olan etkisi, diğer devrimler arasında nerede konumlandırılması gerektiği ele alınarak incelenmiştir. Bu kısımda devrim sonucunda ortaya çıkan ve evrensel bağlamda etkisini göstermiş olan "özgürlük, eşitlik, kardeşlik" gibi hümanist kavramların ideolojisi ele alınmıştır. Tezin ikinci bölümünde, birinci bölümde bahsedilen Fransız İhtilâli olgusunun en önemli nedenlerinden olan Aydınlanma, öncüleri ile beraber ele alınmış, bu kapsamda Aydınlanma fikrinin mimarlıkla ilişkilendirildiği kısımlar üzerinde durulmuştur. Böylelikle tezin çatkısını meydana getiren, dönemin vizyoner fikirlerini ortaya atacak olan isimlerin mentorları ele alınmıştır. Avrupa'nın toplumsal ve siyasi dengelerini kökten değiştiren devrim, beraberinde ortaya çıkan özgürlük, eşitlik, kardeşlik (liberté, égalité, fraternité) kavramları ile dönemin mimarlığı üzerinde etkili olmuştur. Bu sloganların etkisiyle yeni klâsikçi üslupta seyreden mimari anlayış formel bir kırılım yaşamış, devrim ideolojisi, pür geometriler ile şekillenen farklı mimarlık arayışlarına neden olmuştur. Tezin üçüncü bölümünde, mimarlıklarında bu kırılımın mevcut olduğu 18. Yüzyıl Neoklâsisizm üslubunun biçimlenmesinde etkili isimler olan Claude-Nicolas Ledoux, Étienne-Louis Boullée ve Jean-Jacques Lequeu isimli mimarlar ve tasarımları ele alınarak bu isimlerin daha sonra "18. Yüzyıl vizyoner mimarları" olarak adlandırılmalarına neden olan, dönemin diriltmeci anlayışına karşıt biçimde ortaya koydukları ütopik ve rasyonel temsiller incelenmiştir. 20. Yüzyıl'ın Modern Mimarlık üzerine şiddetli tartışmalarının sürdüğü 1933 yılında tarihçi Emil Kaufmann bu isimleri bir araya getirerek Modern Mimarlığa yönelik bir köken araştırması ortaya koymuştur. Kendi dönemleri olan 18. Yüzyıl'da pek yankı uyandıramamış olan mimarlar 20. Yüzyıl'da "modern" olarak nitelendirilecek olan anıtsal ve ütopik tasarımlarıyla dikkat çekmişlerdir. Tezin dördüncü bölümünde, Kaufmann'ın mimarlıkta "özerk" anlayışını temellendirmesinde etkili olan Şato(Blondel) ile St. Martin Giriş Kapısı(Ledoux) üzerinden yaptığı kıyas ele alınmış, böylelikle tarihçinin iki yüzyıla dair işaret ettiği devamlılık incelenmiştir. Kaufmann'ın tarihselci biçimde Ledoux'yü mimarlıkta modern anlayışın atası ilan ederek oluşturduğu tezini güçlendiren iddiaları bu bölümde incelenmiş olup; Kaufmann'ın Ledoux ile Le Corbusier üzerinden işaret ettiği devamlılığın Kant'ın "istencin özerkliği" kuramıyla temellendiren kurgusuna yönelik ortaya konulan eleştiriler de bu kısımda ele alınmıştır. Kaufmann tarafından Modernizm'e yönelik gerçekleştirilen bu köken arayışı, Modern Mimarlık tarihinde önemli bir tartışma başlatmakla beraber Modernizm'in çerçevesini çizmek hedefiyle 20. Yüzyıl başlarında oluşturulan ideolojik ortama aykırı olarak akıma yönelik kapsamın sınırlarını aşması ve politik olması gerekçesiyle Modernizm savunucuları tarafından dışlanmıştır. Viyana Okulu temsilcileri başta olmak üzere Modernizm'e yönelik yapılan bu köken arayışının günümüze kadar birçok tarihçi tarafından eleştirilmiş olması, tartışmanın güncel kalmasını ve yeni sorular sorulmasını mümkün kılmış, böylece Modern Mimarlık mirasının etkili argümanlar yoluyla eleştirilmesine olanak sağlamıştır. Bu bölümde ayrıca Modern Mimarlık anlayışı, Modernizm'in ortaya atıldığı dönem olan 20. Yüzyıl üzerinden incelenmiş, bu dönemde sanat ve mimarlıkta etkili olan akımlar ele alınarak açıklanmıştır. Böylelikle mimarlıkta evrensel bir anlayışa neden olan modern tavır, 20. Yüzyıl Modern Mimarlığı'nın özerk formlara yönelik özelliklerin kapsamlı biçimde temellendirildiği bir dönem olarak nitelendirilmesine önayak olmuştur. Bölümün sonunda, devrimci mimarların 20. Yüzyıl rasyonalist düşüncesi üzerindeki etkisi vurgulanmıştır. Tezin sonuç kısmında, devrimin gerçekleşmesiyle ortaya atılan "özgürlük, eşitlik, kardeşlik" kavramlarının dolaylı biçimde dönemin mimarlığı üzerinde etkili olduğu tespit edilmiş, bu sloganların Eski Rejim'i (Ancien Régime) çağrıştıran Barok, Rokoko ve Neoklâsisizm'den uzak, pür bir rasyonel düşünceyi ortaya çıkaran etken unsurlar oldukları ortaya konulmuştur. Böylelikle 18. Yüzyıl'ın devrimci mimarlarının rasyonel düşünceyi savunan yenilikçi tavrının 20. Yüzyıl Rasyonalizmi'ni biçimlendirmekte etkili olduğu saptanarak evrensel idealleri gözeten bu iki farklı yüzyıl arasında rasyonel düşünce aracılığıyla kurulan devamlılık ideali savunulmuştur.