Sultan Abdülaziz Dönemi kışla yapılarının Çanakkale Çimenlik Kışlası örneğinde korunmasına yönelik bir yöntem önerisi

Abstract

XVIII. yüzyılda Batı Avrupa ülkelerinde gelişen tarihçilik (historicism) akımının etkisi ile başlayan eski Yunan ve Roma uygarlıklarına duyulan ilgi, giderek Yunan hayranlığına (Philhellenism) dönüşmüştür. Bu hayranlık Avrupa sanatında eski Yunan ve Roma uygarlıklarının yüzeysel yinelenmesi olan neo- klasik biçimlenmenin ortaya çıkmasına neden olmuştur. XVIII. yüzyılda başlayan yabancı mimar akınıyla, Osmanlı mimarisinin batılı tarzda şekillenmesi XIX. yüzyıl sonuna kadar devam etmiştir. Öncelikli Fransız, İtalyan ekollerinin hâkim olduğu mimarların yerini son dönemlerde Alman mimarlar almaya başlamıştır. Osmanlı Devletinde yapılan yenileşme hareketleri neticesinde kamu ve sivil mimaride yeni yapı anlayışlarını meydana getirmiştir. Bu yapılar, büyük boyutlu ve çok fonksiyonlu olarak yabancı mimarlar tarafından inşa edilmişlerdir. Batı tarzı yaşam ve kültür anlayışının hakim olduğu Pera ve Beyoğlu semtinde sivil ve kamu yapıları, Taksim ve Maçka gibi semtlerde ise askeri mekanların bulunduğu binalarda da yine hakim üslup Neo-Klasisizm'dir. Askeriye, Osmanlı İmparatorluğu boyunca modernleşmede kendi amaç ve görevlerinin çok üzerinde bir görev yapmıştır. Hatta uzun seneler modernleşmenin tek taşıyıcısı olmuştur. Kışla, askerlerin oturmasına mahsus binalar ya da daha geniş anlamıyla askerin barındığı ve hizmet gördüğü bir bina veya toplu halde bulunan çeşitli binalar ve araziler olarak tanımlanabilir. İstanbul'daki yeniçeri kışlalarının planlarının belirli bir teknik şartnamesinin olmadığı, ahşap ve iki katlı yapılar olarak tasarlanmış olduğu söylenebilmektedir. XVIII. yüzyılın son çeyreğinden sonraki batılılaşma hareketlerinin mimari yansımalarını dönemin simge yapıları olarak kışlalar üzerinden okumak mümkündür. Çok az sayıda ahşap örnekleri bulunmasına rağmen kışlaların büyük çoğunluğunun yapı malzemesi kagirdir, büyük boyutlu ve kent kimliğini belirleyen yapılardır. Çeşitli kaynaklardan yapılan araştırmalara dayanarak Sultan Abdülaziz'in 15 yıllık padişahlık döneminde yapımı tamamlanmış 78 yapı tespit edilmiştir. Bunlardan 11'i kışla yapısıdır. Abdülaziz Döneminde inşaatı biten yapıların bir kısmı günümüzde mevcutken, bir kısmı ise zaman içerisinde şehirleşme politikaları çerçevesinde alınan bazı kararlar sonucunda ya da terk edilmişlikten kaynaklanan bakımsızlıktan ve koruma politikalarının yetersizliğinden dolayı yıkılmış, günümüze ulaşamamıştır. Bu tezin amacı Abdülaziz Döneminde yapılmış ve şu anda ayakta olan kışla yapıları üzerinden dönemin askeri yapılanmasını, inşaat tekniklerini ve malzemelerinin araştırılması, bulunan tüm veriler üzerinden Çanakkale Çimenlik Kışlasının Restitüsyon projesinin elde edilmesine yönelik bir yöntem belirlenmesidir. Anahtar Kelimeler: Askeri Yapılar, Kışlalar, XIX. Yüzyıl Mimarlığı, Abdülaziz Dönemi, Restitüsyon