Su havzalarında kentsel dönüşüm : Sapanca Gazipaşa Mahallesi örneği

Abstract

Su havzaları orman varlığı, flora - fauna zenginliği, yeraltı - yerüstü su varlığıyla önemli ekosistem alanlarıdır. Geçtiğimiz yüzyılda sanayileşme etkisi ve nüfus artışı ile birlikte kentler hızlı göç almış ve doğal alanlar bu durumdan etkilenerek tahrip edilmiştir. Su havzaları da tahrip edilen doğal alanlardan biridir. Türkiye'de de doğal alanlarda tahribat en fazla su havzalarında görülmektedir. Su havzalarındaki tahribatın başında yerleşimin genişlemesi görülür. Türkiye'de su havzalarında yapılaşmanın nedenleri; mevzuat boşluğu, tanımsız idari yapılanma, denetimsizlik, arazi ucuzluğu, ulaştırma projelerinin eliyle havzaya ulaşımın arttırılması, sektörel çekim etkisi, doğal ve tabi güzelliklerin varlığı ve imar affı uygulamalarının psikolojik etkileridir. Çalışma alanı olan "Sapanca Gazipaşa Mahallesi Kentsel Dönüşüm Alanı" Sapanca Göl Havzası içinde yer alır. Havza önemli bir içme suyu kaynağıdır. Havzanın özellikle güney kesiminde yapılaşma etkilerine bağlı olarak kentleşmiş alanlar görülmektedir. Bu durum havzanın doğal yapısının bozulmasına neden olmaktadır. Kentleşmeye bağlı olarak kentsel alanlarda görülen köhneme, atıllaşma, çöküntü alanlarının oluşumu gibi sorunlar havza içinde de meydana gelmiştir. Bu sorunların çözümü iddasıyla havza içinde idari aktörler eliyle havza koruma mevzuatı yok sayılarak kentsel dönüşüm projesi uygulanmıştır. Kentsel dönüşüm uygulaması ile yeniden inşa metodu uygulanarak yapılaşmış alan hızlı bir şekilde yenilenmiş ancak alanda soylulaşma ve yerinden etme gibi sosyal etkiler görülmüştür. Bu etkilerin yanı sıra çalışma alanında yapılan dönüşüm uygulamasında mevzuat hiçe sayılarak yapılan plan değişikliği ile yapılaşma oranı arttırılarak havza içinde doğal yapının bozulmasında ana baskı unsurları olan nüfus ve yapılaşma daha da arttırılmıştır. Son çeyrek yüzyılda dünyada havza bütününe yönelik planlama ve bütüncül yönetim anlayışı ile havzanın doğal yapısının korunmasına ilişkin yaklaşımlar geliştirilmiştir. Havzaları korumaya yönelik geliştirilen bu yapı içinde kentsel dönüşüm daha uzun vadede, sosyal yapı ve ekolojik yaklaşımları ön planda tutularak havzanın korunması amacına yönelik bir araç olarak kullanılmaktadır. Çalışma alanında ise kentsel dönüşüm havzanın sürdürülebilirliği için bir tehdit unsuru olmuştur. Çalışma kapsamında kentsel dönüşüm uygulamasının havza içinde nasıl hayata geçirildiği irdelenmiş ve dönüşüm uygulamasına hangi aktörlerin izin verdiği ortaya koyulmuştur. Çalışma sonucunda havza içinde bir kentsel dönüşüm projesi yapılacaksa bu projenin nasıl olması gerektiği sorusuna cevap aranarak dünyada su havzalarında uygulanan kentsel dönüşüm uygulamalarının kriterleri ortaya koyularak çalışma alanıyla karşılaştırılması yapılmış ve alanda kentsel dönüşümün nasıl olması gerektiğine ilişkin öneriler getirilmiştir. Sonuç olarak içme suyu havzaları gibi doğal alanlarda kentsel dönüşüm klasik anlayışın dışında ekolojik temelli bir yaklaşımla ve havza bütününde yapılacak bir planın parçası olarak uygulanırsa havzanın sürdürülebilirliği için bir araç olabilir.