İklim değişikliği kapsamında sürdürülebilir planlama yaklaşımı: c40 kentlerinin irdelenmesi ve İstanbul için model önerisi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, iklim değişikliği bağlamında sürdürülebilir gelişme için planlama yaklaşımının irdelenmesi ve Dünya kentlerindeki iklim eylem planlarının incelenerek, İstanbul için iklim eylem planı model önerisi geliştirilmesidir. Metropoliten ölçekte model önerisi oluşturulurken, küresel ölçek, Avrupa Birliği (AB), ulusal ve kent ölçeğine kadar kademeli olarak analizler yapılmıştır. Yapılan analizler ulusal ölçekteki kuramsal çerçeveyi ve metropoliten ölçekteki kuramsal çerçevenin oluşturulmasında etkin olmuştur. Tez kapsamında uluslar arası deneyimlerin analizi sonucunda İstanbul için oluşturulan iklim eylem planının temel bileşenleri ve yerel ölçekte geliştirilmesi gereken uygulamalar açısından genel bir değerlendirme yapılmaktadır. Birinci bölümde çalışmanın amacı ve kapsamı açıklanmaktadır. Çalışmanın yöntemi ve yapısı ele alınmaktadır. Çalışma konusu olarak İklim Değişikliği Kapsamında Sürdürülebilir Planlama Yaklaşımı: C40 Kentlerinin İrdelenmesi ve İstanbul İçin Model Önerisi seçilmiştir. İstanbul'un C40 üye kenti olmasına rağmen henüz bir iklim eylem planı bulunmamaktadır. Sürdürülebilir planlama mekanizmaları C40 kenti ve Avrupa Yeşil Başkenti Yarışması olmak üzere 2 kategoriye ayrılmaktadır. C40 kentleri iklim eylem planları ve Avrupa Yeşil Başkent Yarışması kriterleri analiz edilerek kuramsal çerçeve oluşturulmaktadır. İstanbul iklim eylem planının oluşturulması için bu kuramsal çerçeveye altlık oluşturmaktadır. Mevcut durumun analizi için; ulusal ölçekte Türkiye'nin geliştirdiği ulusal politikalar ile değerlendirmesine yer verilmektedir. Metropoliten ölçekteki mevcut durumun analizi, İstanbul'un C40 kenti olarak geliştirdiği politikaların analizi ve metropoliten ölçekteki eksikliklerin tespitini sağlamaktadır. C40 kenti ve Avrupa Yeşil Başkenti Yarışması analizlerinden ortaya çıkan kuramsal çerçeve İstanbul için yol gösterici olup geliştirilecek iklim eylem planı model önerisi için rehber niteliği taşımaktadır. İstanbul'un deprem fay hattı üzerinde bir kentsel yerleşim olması nedeniyle kentsel ölçekte dönüşümü söz konusu olup, kentin depreme karşı dayanıklı hale getirilirken iklim değişikliğinin de göz önünde bulundurulmasının bir fırsat olarak değerlendirilmesi düşünülmelidir. İstanbul için oluşturulacak iklim eylem planı bu bağlamda özgünlük taşımaktadır. İkinci bölümde; iklim değişikliği ve kent arasındaki ilişki incelenmektedir. Sürdürülebilir gelişmenin tarihçesi ve evrilen gelişiminin güncel bileşeni olarak iklim değişikliği ortaya konulmaktadır. Sürdürülebilir gelişme, iklim değişikliğinin önlenmesi ve/ya uyumlu yapılaşma için bir çözüm olarak ele alınmaktadır. Sürdürülebilir kent planlamada iklim değişikliğinin master planlar ve kent eylem planlarının bileşeni olarak ele alınması üzerinde durulmakta, klasik planlama anlayışından günümüzün sürdürülebilir planlama anlayışına geçiş incelenmektedir. Sürdürülebilir planlama kavramı ve süreci küresel, Avrupa Birliği (AB) ve ulusal boyutta irdelenmektedir. Üçüncü bölümde küresel kentler insiyatifi, C40 kentleri iklim eylem planları örnek uygulamaları incelenmektedir. Avrupa Yeşil Başkenti Yarışması kriterleri katılımcı kentler güncel uygulamaları, 6 lider kent (Hamburg, Stockholm, Londra, Freiburg, Kopenhag ve Bristol) uygulamaları ele alınmaktadır. 6 lider kentin ve C40 kentlerinin Avrupa Yeşil Başkenti Yarışması kriterlerine göre karşılaştırılmalı incelenmesi sonucu olarak genel model ortaya konulmaktadır. İstanbul için genel model geliştirilmeden önce Türkiye'nin ve İstanbul'un mevcut durumu dördüncü bölümde ele alınmaktadır. Türkiye'nin mevcut yasal çerçevesi ve Kopenhag sonrası geliştirdiği politikaları ulusal ölçekteki eksikliklerin irdelenmesini sağlamaktadır. Ulusal ölçekten sonra metropoliten ölçek C40 kenti olarak yerel yönetimin yaptığı uygulamalarla ele alınmaktadır. Yapılan analizler metropoliten ölçekteki eksikliklerin belirlenmesini sağlamaktadır. Bölüm sonucu olarak sürdürülebilir planlama tartışılmaktadır. Beşinci bölümde ise İstanbul için iklim eylem planı genel modeli oluşturulmaktadır. 6 lider kentin ve C40 kentlerinin Avrupa Yeşil Başkenti Yarışması kriterlerine göre yapılan analizleri İstanbul için geliştirilen genel modele ışık tutmaktadır. Altıncı bölüm tartışma ve önerilerden oluşmaktadır. Mevcut politika ve hedefler çerçevesi ile uygulamaların değerlendirilmesi ve yapılan örnek uygulamalar bağlamında öneriler geliştirilmektedir. Ayrıca, araştırmanın bundan sonra yapılması öngörülen araştırmalar için önerileri ile yanıt aranması gereken temel sorulara da yer verilmektedir.