İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi envanterine kayıtlı yazılı ciltler

Abstract

Ortadoğu'dan çıkıp dünyaya yayılan semavi dinlerin sonuncusu olan İslam; siyasal, ahlaki ve sosyal öğretilerinin yanında aynı zamanda bunlarla doğrudan bağlantılı olan bir sanat öğretisi de geliştirmiştir. Köken olarak Ortadoğu-Arap coğrafyasına bağlı olmakla birlikte İslam Sanatının bir Ortadoğu-Arap sanatı olduğu söylenemez. Evrensellik ilkesi uyarınca tüm dünyaya yayılması amaç edinen İslam dini ulaştığı coğrafyalardaki insanların kültürlerinin ve sanatlarını da etkilemiş, aynı zamanda etkilenmiş ve ulaşılan geniş coğrafyalardaki çok farklı inanç ve kültürler, İslam potası içinde eritilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte İslam dini temeli, kendini koruyucu ve itici gücünü ilahi kitabından (Kur'an-ı Kerim) ve Peygamberinin örnek davranışlarından alır. 7. yüzyıl Arap hamlesi bu iki öğe olmadan asla başarıya ulaşamazdı. Daha 3. Halife Osman (r.a.) döneminden itibaren Kur'an-ı Kerim'in yazılması ve mümkün olduğu kadar çok yerlere ulaştırılması amaçlanmıştır. Bu aynı zamanda İslam köken ve kutsal dili olan Arapçanın gücünüde göstermekteydi. Kur'an-ı Kerim'e verilen bu önem erken dönem İslam toplumlarında yazıya ve yazmaya karşın güçlü bir istek uyandırmıştır. Emevi ve Abbasi Dönemlerine özellikle batı felsefi ve bilimsel eserlerin Arapçaya çevrilmesi ile başlayan bilimsel gelişim sürecinin yaşanması İslam toplumlarının kültürel anlamda ilerlemesine yol açmıştır. İslam Dünyasında meydana getirilen çok sayıdaki kütüphane ve özel kitaplıklarda korunan eserler dönemin diğer toplumları ile karşılaştırıldığında büyük bir üstünlük olduğu göze çarpmaktadır. Arap dilinin ötesinde Arap Alfabesinin diğer Müslüman toplumların dillerine de uyarlanması belli bir homojenlik yaratılmasına ve kültürel alışverişin en önemli araçları olan yazma eserlerin dolaşımını ve üretimini olumlu yönde etkilemiştir. Bu durum ise; insanlığa doğruluk yolunda rehber olarak gönderilen Kur'an-ı Kerim'in, İslamiyet'in ilk asırlarından bu yana en fazla el yazması olarak nüshası hazırlanan tek kitap olmasını sağlamıştır. Bununla birlikte İslam dünyasında Kitap Sanatı söz konusu olduğunda her coğrafyada ve her dönemde başyapıtlar da tartışmasız Kur'an-ı Kerim olmuştur. Allah kelamı olan Kur'an-ı Kerim'i daha güzel bir yazı ile yazabilmek, süsleyebilmek ve ona yaraşır bir muhfaza yapabilme çabası; "Hat", "Tezhip" ve "Cilt" sanatının gelişmesini ve her biri birer şaheser olan bu eserlerin kültürel miras olarak bizlere kalmasını sağlamıştır. Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler koleksiyonundaki eserler de bütün bu uygarlığın birer aynasıdır. Aynı zamanda yazı sanatının ötesinde esas gelişimini İran ve Anadolu coğrafyasında göstermiş olan kitap süsleme sanatının en yetkin örneklerini de bu koleksiyonda bulmak mümkündür. Ayrıca Kuzey Afrika'dan Afganistan ve Hindistan kadar İslam medeniyetinin yayıldığı geniş coğrafyada ortaya konan ve hattı, tezhibi, cildi, minyatürü, ferağ ve vakıf kayıtlarıyla İslam Kitap Sanatı'nın gelişimini 8. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan bir süreç içinde, kesintisiz olarak izleme imkanı bulduğumuz Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler seksiyonu kuşkusuz dünyanın en görkemli koleksiyonlarından biridir. Yüksek lisans tez konusu olarak bu eşsiz medeniyetin kültür hamilerinin himayelerinde ve dönemin sanatkârları tarafından üretilmiş olan ve Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler Seksiyonuna kayıt olan yazma eserlerin, akademik ve bilim dünyasında henüz tam anlamıyla tanıtılamamış yazılı cilt örnekleri konu edilmiştir.