Tahran’da Melek ve Meclis Müzelerinde bulunan 18. yy’a ait kitap kapaklarındaki natüralist üslupta hazırlanmış tezhipler

Abstract

Tezhip altınla süsleme sanatlarından biridir. Kitap ve yazma eserlerin farklı ayarlarda ezilmiş altınla ve muhtelif renklerle süslenmesidir. Tezhip sanatı tekniğinin yanı sıra emek, sabır ve sevgi ile ortaya konulur. Tezhip sanatı, her çeşit yazma kitabı, dini ve şiir kitaplarını süslemek için geçmişten gelen bir uzmanlık alanıdır. Tezhip sanatı özellikle Kuran-ı Kerimin ilk ve son sayfasında ve surelerin baş taraflarında kullanılmıştır. Boya ve altın tezhibin en önemli malzemesidir. Altın boyası hazırlanırken su ile beraber ezilip jelatinle karıştırılarak hazırlanır. Tezhip deseni yapılacak kağıdın üzerine işlem yapılır. Tezhip sanatında belli motifler kullanılır. (Klasik, serbest, halkâr, saz yolu, şukufe ve münhani). Tezhip sanatı yapılırken çizim, boyama yapıldıktan sonra istenilen kısımlar mühre ile parlatılır. Tezhip sanatı minyatürlerde, kitap ciltlerinde, tuğralarda, kutu ve sandık süslemelerinde, fermanlarda, yazma kitaplarda sık sık kullanılmıştır ve günümüzde kullanılmaya devam edilmektedir. Tezhipte Herat Ekolü 15.yüzyılın ikinci yarısıyla 17. yüzyılın başlarında Osmanlı dönemine kadar devam etmiştir. Ekolün doğuşu Baysungur devrinde, Türk ve İran ustalarının eserleri ile meydana gelmiştir. Bu dönemde saray nakışhanesinde yetişen pek çok sanatçı olmuştur. Bunların önemli isimlerinden biri de Babanakkaş'tır. Bu dönemde tezhip sanatının en önemli eserlerini ortaya çıkarmışlardır. Sazyolu üslubunun çıkışı da bu dönemde olmuştur. Şahkulu ve Karamemi, Kanuni Sultan Süleyman döneminin ünlü nakkaşları arasında örnek verilebilir. Altın ve lacivertin uyumu ile birlikte bu dönemde öne çıkan renkler isepembe, vişneçürüğü, turuncu, yeşil, eflatun, siyah ve bu renklerin çeşitli tonlarıdır. Gül, sümbül, haseki küpesi, süsen, nergis, lale, zerrin, ve kır çiçekleri hemen hemen çiçek motiflerinde tüm renklere yer verildiği görülür. 18. yüzyılda tezhip sanatında Batıdan gelen akımların etkisi daha net hissedilmiştir. Bu dönemde Avrupa barok üslubuna, Türk ve İran sanatının katılmasıyla oldukça iyi eserler çıkartılmıştır ve bu etki 19. yüzyılın başlarına kadar sürmüştür. Klasik tezhip üslubu farklı faktörlerden etkilenerek barok unsurları olan, kurdela ile bağlanmış çiçekler, sepet içinde iri çiçekler, saksı veya buketler ile vazo, bolca kullanılmaya devam edilmektedir. Natüralist üslupta hazırlanmış tezhiplerin görüldüğü alanlardan biri de cilt kapaklarıdır. Çok sayıda Osmanlı ve İran eserinde bu üslup kullanılmıştır. Bu çalışmada İran'ın Tahran şehrinde bulunan Melek ve Meclis müzelerindeki cilt eser örneklerinden incelemeler yer almaktadır. ANAHTAR KELİMELER: Tezhip, üslûp, cilt, kapak, motif, İran, klasik, natüralist. 18. yüzyılda tezhip sanatında Batıdan gelen akımların etkisi daha net hissedilmiştir. Bu dönemde Avrupa barok üslubuna, Türk ve İran sanatının katılmasıyla oldukça iyi eserler çıkartılmıştır ve bu etki 19. yüzyılın başlarına kadar sürmüştür. Klasik tezhip üslubu farklı faktörlerden etkilenerek barok unsurları olan, kurdela ile bağlanmış çiçekler, sepet içinde iri çiçekler, saksı veya buketler ile vazo, bolca kullanılmaya devam edilmektedir. Natüralist üslupta hazırlanmış tezhiplerin görüldüğü alanlardan biri de cilt kapaklarıdır. Çok sayıda Osmanlı ve İran eserinde bu üslup kullanılmıştır. Bu çalışmada İran'ın Tahran şehrinde bulunan Melek ve Meclis müzelerindeki cilt eser örneklerinden incelemeler yer almaktadır.