Çağdaş fotoğraf sanatında anlatımcı yaklaşım

Abstract

İnsanoğlu, yeryüzündeki varlığının gizem dolu zamanlarından beri gelen süreçte, birçok ifade biçimi geliştirmiş, kendinden sonraki nesillere bilgilerini, tecrübelerini ve duygularını aktarmaya çalışmıştır. Zaman ilerledikçe toplum halinde yaşamaya geçilmiş, bunun sonucunda ortak deneyimler artmıştır. Gelişen fizyolojik yapısı ve algısı izin verdiği oranda bu deneyimleri kaydetmenin ve aktarmanın yollarını aramıştır. Öncelikle, yaşamda kalması için doğal ortamında yaptığına benzer biçimde en basit yöntemlerle kayıt yapmaya çalışan insan, daha sonra bu faaliyetlerde yetkinleşmeye başlamıştır. Bu yetkinlik, çevresinden aldığı duyumları daha anlaşılır biçimde kaydetmesini sağlamıştır. Bunun sonucunda ortaya çıkan "dil" olgusu çerçevesinde "anlatı" mekanizması gelişmiştir. İfade biçimleri anlatıyı geliştirerek günümüze kadar gelmiştir. Endüstriyel devrim sırasında meydana gelen bilimsel keşiflerin sonuçları doğrultusunda, insanın içinde yaşadığı toplumsal yapı değişiklik göstermiş, yeni bir sorgulama ve algılama biçimi geliştirmesine olanak sağlamış, bu doğrultuda yeni ifade biçimleri geliştirmek zorunda kalmıştır. Ondokuzuncu yüzyılın ortalarında ilan edilen fotoğraf teknolojisi de bu gelişmelerin içinde sayılmıştır. Önceleri bir kopyalama cihazı olarak görülen fotoğraf, sanat ve bilim çevresinden gördüğü ilgi ile kısa zamanda güzel sanatlar alanında kendine önemli bir yer edinmiştir. Bu sayede kendi özgün dilini oluşturma sürecine adım atan fotoğraf, ilk öncelikle modernist sanat döneminin temel dinamiklerinden olmuştur. Paylaşımı kolay olan fotoğraf teknolojisi, kültür aktarımını demokratik bir hale getirmiş, sanatsal üretime yaratıcılık açısından geniş bir alan açmıştır. Aynı zamanda fotoğraf, modernizm ile, ideolojilerin yayılmasından, popüler imge üretimine kadar geniş bir sahada propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Modernist hareketin sonucunda yaşanan savaşların getirdiği yıkım, sanat eserinin çoğaltım aracına bağlı olarak yaşadığı metalaşma süreci, temsilin inanılırlığını temelinden sarsmış ve kavramsal sanata uygun bir zemin hazırlamıştır. Egemen düşüncenin sahip olduğu insanlık için "mutlak doğru" arayışı sona ermiştir. Bunun yerine yerleşik olan her türlü düşünceye karşı çıkan bir anlayış hakim olmuştur. Kavramsal sanat bu zeminde gelişimini gösterirken metalaşma sürecine karşı duran görüş "pop-artı" üretmiştir. Pop-art ve kavramsal sanat, imge üretimi alanında devrim niteliğinde değişikliklere yol açmıştır. İdeolojik olmayan, gündelik ve sıradan nesnelerin konu alındığı pop-art ile, nesneye yönelmek yerine düşüncelerin ve kavramların etüdünü esas alan kavramsal sanat, postmodernist bakış açısının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Üretim biçimlerinin niteliklerinin, çizgisel bir tarih anlayışının, ahlaki açıdan mesaj vermenin, nesneye yönelmenin önemli olmadığı postmodern anlayış, yapısal çözümlemenin tekrar sanat alanına geri dönmesinde etkili olmuştur. "Göstergebilim" yönteminin olgunlaşmasına ve anlatının sanat eserine tekrar hakim olmasına yol açan bu gelişmeler, en yoğun biçimde fotoğraf sanatında kendini göstermiştir. Bir hikayenin egemen olduğu anlatımcı yaklaşım, postmodernizmin farklı referans alanlarını kullanmasından faydalanır. Kurgu ile oluşturulan veya daha sonra fotoğrafların bir arada getirilerek düzenlemesinden bir anlatı ortaya çıkar. Fotoğrafın her zaman sahip olduğu iletişimsel niteliği açığa çıkaran anlatımcı yaklaşım, fotoğraf sanatında bugün ve gelecekte yaratıcı çalışmaların üretilmesine olanak sağlar. Anahtar Kelimeler: Anlatı, dilbilim, yapısalcılık, modernizm, postmodernizm, kurgusal, dokümanter.