Zeki Kocamemi

Abstract

Türkiye'de modern resimden söz etmek istediğimizde Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte başlayan modernleşme sürecinden söze başlamak gerekir. Almanya'ya giderek, Hans Hofmann'ın resim atölyesinde eğitim alan Zeki Kocamemi, Türk resminde yeni bir anlayışın ilk temsilcilerinden biri olmuştur. Onunla aynı kuşaktan olan heykeltraş Zühtü Müridoğlu, bu yeni anlayışa ilk tepkilerini şu şekilde dile getirir: "Biz Matisse'le Picasso'yla alay ederken , Almanya'dan Zeki Kocamemi ve Ali Çelebi geldi. Aklımız büsbütün karıştı. Önce karşı çıktık, sonra sezmeye, anlamaya ve sevmeye başladık. Zeki'yle Ali bizlere yeni sanatın perdesini araladılar."Zeki Kocamemi 1927 tarihinde İstanbul'a döndüğünde Galatasaray'da Ali Avni çelebi ile birlikte açtıkları sergi Türk resmi için bir dönüm noktasıdır. Modern resmin `Türk Resim Sanatı'nda ortaya çıkışı Münih'te Hans Hofmann'ın Akademisinde 1923-1927 yılları arasında resim öğrenimi gören Ali Çelebi ve Zeki Kocamemi'nin İstanbul'a gelerek Galatasaray Lisesi salonlarında eserlerini sergilemeleri ile başlamıştır. O dönemde oldukça dikkat çekmiş olan bu resimler hacim anlayışı bakımından Empresyonizm'den farklı bir anlayışta Kübizmin etkisindedir.Hofmann Atölyesinde Cézanne tarzı eğitim alan Kocamemi, konstrüksiyona önem veren, inşacı, yapısalcı resim anlayışını benimsemiştir. Hofmann'ın doğa çıkışlı Kübizme ve Cézanne'a ulaşan öğretisi, doğanın özünü; plan, modülasyon, boşluk ve yapı gibi sanatı kökünden sarsan yenilikçi değerlerle anlatıyordu. Otuzlar ve kırklar Türkiye'sinde bazı sanatçılarımızda görülen ?Cézanne tipi natürmort? , ?Cézanne tipi peysaj? düzenlemeleri yerine Kocamemi'nin sanatının sağlamlığını bu temellerde aramak yerinde olur. Bu anlayışla plastik değerlerini incelemek ve yorumlamak açısından Cézanne ile karşılaştırması yapılmıştır. Zeki Kocamemi, figür anlayışında başlattığı analitik yaklaşımla `Türk Resim Sanatı' açısından bir ilki gerçekleştirmiştir.Türkiye'de Cumhuriyet'le birlikte ivme kazanan modernleşme ve batılılaşma sürecinde Türk resminde en önemli yere koyacağımız Zeki Kocamemi, hakkında yok denebilecek kadar az araştırma yapılmış olması büyük bir eksiklik olarak düşünüldü. Bu amaçla Zeki Kocamemi'nin `Türk Resim Sanatı'na gerek kendi sanat anlayışıyla gerekse yetiştirdiği öğrenciler açısından katkısının değeri göz önünde bulundurularak bu çalışmanın bir eksiği dolduracağı düşünülmüştür. Kocamemi'nin Almanya'da Hofmann Atölyesinde aldığı eğitim ve 1927 yılında Türkiye'ye gelişiyle birlikte içinde bulunduğu sanat ortamı ve etkileri günümüz sanatının şekillenmesinde ve modern resme geçiş sürecinde çok büyük paya sahiptir. Bu tezde Zeki Kocamemi'nin yaşam hikayesinin yanında, aldığı eğitim ve birçok önemli sanatçının yetiştiği Zeki Kocamemi Atölyesindeki eğitimci tavrı, sanat anlayışı ve `Türk Modern Sanatı'na kazandırdıklarının yanında eserlerinin katalog halinde basılması amaçlandı. Eserleri desenler, gravürler, sulu boya çalışmalar ve yağlı boyalar olarak tarih sırasına göre gruplandırılarak katalogta sunuldu. Resimleri üzerinden Kocamemi'nin sanatı ve Türk Modern Resmine getirdiği yenilikler üzerinde duruldu. Çallı, Hofmann, Adnan Çoker ve hatta Cézanne karşılaştırmaları yapılarak dönem resminin üzerindeki etkileri yorumlandı. Böylelikle `Türk Resim Sanatı'ndaki önemli bir açığın kapatılması amaçlanmıştır.