AŞÇILIK RİSALESİ (RİSALE-İ AŞ-FEZLİK)

Abstract

Türk dilinin ilk yazılı belgeleri niteliğinde olan Orhon Yazıtları?ndan itibaren, Türk dili tarihi boyunca ortaya konulan eserlerden Türk toplumunda hangi mesleklerle uğraşıldığına dair bilgiler edinebiliyoruz1. Daha XI. yüzyılda Kutadgu Bilig gibi Türk dili ve edebiyatı tarihinde önemli bir eserde ve sonrasında kaleme alınmış olan siyasetname, nasihatname türündeki eserlerde de çeşitli vazifelerde bulunanlar için meslek ahlakından bahsedilir. Bizzat meslek risaleleri ise, daha geç dönemde ortaya konmuştur. XVIIXVIII. yüzyıllardan itibaren ortaya konmuş olan bu meslek risalelerinin önemli bir kısmı bugün İsveç, Rusya, İngiltere ve Almanya?da çeşitli kütüphanelerin koleksiyonlarında2 Uygur sahasına ait metinler tespit edilmiş ve bu metinler üzerinde Türkiye, İsveç, Çin, Özbekistan ve başka yerlerde çalışmalar yapılmıştır3. Bu makalede çeşitli meslek risalelerinden biri olan Risale-i Aş-fezlik üzerinde çalıştık. Risale-i Aş-fezlik, St. Petersburg Institute of Oriental Manuscripts a402 numarada kayıtlı yazmada 3b-38b varakları arasında yer almaktadır. Eserin müellifi, müstensihi ve istinsah tarihi ile ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Dil özelliklerine göre XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarında, Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde, Çin Halk Cumhuriyeti Uygur Özerk Bölgesi?nde, Kaşgar, Yarkent, Hoten gibi önemli ticaret ve kültür merkezlerinden birinde yazıldığı tahmin edilmektedir. Konusu itibariyle eser, İslam?dan önce Türk, Ortadoğu ve özellikle İran bölgelerinde bulunan mistik kültürlerin ve bu kültürler içinde ortaya çıkmış birtakım cemaat ve kurumların etkilerini açık biçimde yansıtan fütüvvetname niteliği taşımaktadır. Risalede, aşçılık mesleğinin ne olduğu ya da nasıl icra edildiğinden ziyade işlerin dinî bir ritüele ve belli ahlakî kurallara dâhil olarak yapılması gerekliliği belirtilmektedir. Bu yönüyle Anadolu?nun sosyal hayatının düzenlenmesinde XIII. yüzyıldan itibaren büyük bir rol oynadığını gördüğümüz, sanatkâr ve esnaf zümreleri arasında yayılmış, sosyoekonomik özelliği ağır basan Ahi teşkilatı ve teşkilatın nizamnamesi tarzındaki fütüvvetname geleneğinin Doğu Türklük sahasında da olabileceğini düşündürmektedir. Bunda, Moğol hâkimiyeti zamanında Hindistan?da revaç bulan ve daha sonra Maveraünnehir?de yayılan kesbname geleneği ve daha öncesinde XI. yüzyılda kaleme alınmış olan Divanu Lugati’t-Türk?te geçen akı "eliaçık, cömert; yiğit" kelimesini ve akılık olgusunun eski Türk boy ve toplulukları arasındaki öneminin etkisi büyüktür.

From the Orkhon inscriptions, which are the first written documents of the Turkish language, and the Works which have been presented during the history of the Turkish language we can get information about which professions are dealt with in the Turkish society. An the XIth century in the work which is important for Turkish language and literature such as Kutadgu Bilig, and also the Works drawn up type of politics, advice mentioned about work ethics. The vocational pamphlets themselves drawn up later. An important part of these vocational pamphlets which were drawn up at XVIIth-XVIIIth centuries, in the collections of various libraries in Sweden, St. Petersburg and Berlin. These pamphlets are being studied in Turkey, Sweden, China, Uzbekistan and elsewhere. In this article we study on pamphlet of cooking one of the various vocational pamphlets. Risale-i Aş-fezlik is located between 3b-38b leafs of manuscript registered a402 of the St Petersburg Institute of Oriental Manuscripts. There is no information about the auther, scribe and date of copy of manuscript. According to its language characterictics which was written at the end of the XVIIIth century and the beginning of the XIXth century, after classical era of Eastern Turkish, where at Uighur Autonomous region in the people?s republic of China, particularly supposed to be written in Kashgar, Yarkend or Hoten, is a vocational pamhlet. With its subject the pamphlet carries the features of fütüvvetname which reflects the effects of mystical cultures and the communities and institutions that have emerged whithin these cultures at Turkey, Middle Eastern and especially Iranian regions. It?s mentioned at this pamphlet that the necessity of doing the works with a religious ritual and ethical rules, rather than what is profession of cooking or how it done. With this point of wiev, it makes us thinking that Ahi organization and fütüvvetname tradition which had been playing a major role among the craftsmen and tradesman since XIIIth century, also plays a role at east Turkish field. In this idea, effects of the tradition of kesbname which rose in India at the time of Mogol rule and than spreaded in Maveraünnehir and the tradition of akılık which was important among the old Turkish tribes and comminities, is great.