Osmanlı dönemi tezhip sanatında Barok-Rokoko üslubu (18.-19. yüzyıl)

Abstract

Osmanlı imparatorluğunda XVI. yüzyıl sonlarında başlayan askeri ve siyasi gerilemelerin getirdiği durgunluk sonucu Osmanlı İmparatorluğunun yöneticileri geri kaldıkları teknolojiyi yakalayabilmek için Avrupa'ya yönelmeyi uygun görmüşlerdir. Osmanlı Devleti'nin Batıya yöneldiği dönemde, Avrupa'da Barok ve Rokoko üslûpları etkindir. XVIII. Yüzyılın başlarında elçilik düzeylerinde başlayan Osmanlı -Avrupa ilişkileri, sanat üzerinde etkileri motiften, mimarlığa kadar geniş bir alanda olan değişimlerinde başlangıcı olmuştur. Avrupa'da yaygınlaşan sanat üslûplarının etkilerinin yansıdığı alanlardan biriside, tezyini sanatlarımızdan olan tezhip sanatıdır. Zenginliğini, kazandığı üslûplardan alan tezhip sanatımızın, XIX. yüzyılda üretilen örnekleri ise ünik özellikler göstermektedir. Çünkü XIX. yüzyılda Avrupa'da kitap sanatları önemini yitirmiş, dolayısıyla da bu döneme ait tezhip örnekleri görülmemiştir. XIX. yüzyılda Osmanlı müzehhipleri batı motiflerinden seçerek aldıkları bazı motifleri, kendi motifleriyle birlikte tasarımlarında kullanmışlardır. Ayrıca XV. yüzyıldan itibaren unutulan üslûpların yeniden canlanan izleri yanında bu yüzyılda geliştirilen yeni özellikler, Osmanlı'nın XIX yüzyıl tezhiplerinde etkin olmuştur. Altın kullanımı artmış, renkler canlanmış ve perspektif arayışları ile hacim gibi resimsel özellikler girmiştir. Avrupa'ya ilgisini arttıran Osmanlı İmparatorluğunda özellikle XIX. yüzyılın ikinci yansından sonra Avrupa'da beliren üslûpların hemen Osmanlı'da da ortaya çıktığı görülmüştür. Art Nouveau üslûbunun tezhip sanatı üzerindeki etkisi bunu göstermektedir. Dönemin modası olan buVI üslupların özelliklerini, müzehhiplerin tezhip sanatına uyarlaması, üstelik de bunu yaparken, önceden yapılmış örneklerinin olmaması, tamamen sanatçının yaratıcılığının ürünü olması, önemle vurgulanması gereken özelliklerdendir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ile Türk İslam Eserleri Müzesi'nin kütüphanesinde bulunan, eserler üzerinde sürdürülen çalışmalarımızda, bu belirlediğimiz dönem ve üslûbu içeren eserler incelenmiştir. Konumuza açıklık getirecek, farklı özellikleri olan 25 eser seçilmiş, bunların detaylı incelenmelerinde sayfa düzenlemeleri, motif analizleri ile tasarım özellikleri üzerinde durularak, çalışmamızda yüzyıllar arasında köprüler kurulmuştur. Tezin içeriği, söz konusu eserlerin oluşumuna etki eden sosyo-kültürel gelişimlerin, toplumlar arası ilişkilerin gerçeklerine, genel olarak değinmek ve tüm bu etkilerin hazırladığı zeminde gelişen XIX. yüzyıl Osmanlı dönemi Türk tezhip sanatının detaylarıyla incelenmesi şeklindedir.