Metro yapılarında ISO 19650 tabanlı tasarım aşamasına yönelik mimari kontrol listesi modülü önerisi

Abstract

Gelişen teknoloji hemen hemen her sektörü etkilediği gibi inşaat sektörünü de etkileyip çeşitli gelişmelerin yaşanmasına sebep olmaktadır. Özellikle kamu projeleri ve büyük çaplı projelerde yapının tüm yaşam döngüsü boyunca kullanılan yeni teknolojiler sayesinde bu projeler değer kazanarak dünyada önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Bu köklü gelişmelerin başında BIM (Yapı bilgi modelleme) kavramı yer almaktadır. BIM; yapının ön tasarım, kesin tasarım, yapım ve işletme aşaması dâhil olmak üzere yapı ile ilgili tüm süreçlerin yönetilmesini amaç edinmiştir. BIM ile yürütülen yönetim süreçlerinde, proje katılımcıları proje süreci boyunca yaşanabilecek olumsuz koşullara karşı çeşitli önlemler alarak işbirlikçi bir çalışma ortamı içerisinde ortak bir paydada buluşmayı hedeflemişlerdir. BIM'in sağladığı işbirlikçi çalışma ortamı sayesinde projeler, sürecin sonuna gelmeden projenin en başında yatırım maliyeti ve süre hedeflerine ulaşıp ulaşamayacaklarını ön görmüşlerdir. Özellikle kamuya ait projeler, hedef süre ve yatırım maliyeti bakımından kamu yararını gözettiğinden önem arz etmektedir. BIM'in sağladığı tüm bu faydalar ve kullanım verimliliği ülkemizce de fark edilmiş olup, 2014 yılından itibaren kamuya ait raylı sistemler metro projelerinde BIM kullanım zorunluluğu getirilmiştir. BIM, kullanım zorunluluğu ile BIM süreçleri de uygulanmaya başlanmıştır. Dünya genelinde BIM süreçlerinin uygulanmasıyla birlikte zaman içerisinde BIM de kendi içinde gelişip ilerlemeye ve yeni teknolojilerden beslenmeye devam etmektedir. BIM ile ilgili standartları geliştiren İngiltere Hükümeti, zaman içerisinde PAS 1192 standardındaki eksik noktaları geliştirerek ISO 19650 standart serisini yayınlamıştır. ISO 19650 standart serisi, projenin bilgi yönetimi kavramını fazlara ayırarak bu kavramı daha geniş bir çerçevede ve bina bilgi modelleme kullanarak ele almaktadır. Ülkemizde BIM süreçlerinde kullanılan yöntem ve teknikler geliştirilmeye devam etmektedir. Bu tez kapsamında, raylı sistem metro projelerinde ISO 19650-2:2018 standardı uygulama adımları dikkate alınarak bilgi üretim aşamasına yönelik API (uygulama programlama arayüzü) ile mimari kontrol listesi kullanımı önerilmiştir. Kontrol listesi ve uygulamaları ile ilgili literatür incelemelerinde çok fazla kaynak yer almamaktadır. Kontrol listeleri genel olarak yapılan ve tekrarlayan işleri kolaylaştırma, hatırlatma ve kontrol kapsamında nelerin incelendiğine dair kaynak bilgi dokümanı oluşturmaya yardımcı olur. Kontrol listesinin amacı, kapsamı ve içeriği işin türüne göre değişebilir, kontrol listeleri her bir işe özgü olarak hazırlanabilir. Belirlenmiş kontrol noktalarını içeren, doğru ve amacına uygun olarak hazırlanmış bir kontrol listesi işverene kaynak bir belge oluşturarak hataların oluşmasını engelleyecektir. Metro yapıları ulusal ve uluslararası standart ve yönetmeliklerden gelen tasarım kuralları dikkate alınarak tasarlanmaktadır. Metro yapı tasarımı kriterleri arasında sirkülasyona yardımcı merdiven ve yürüyen merdiven sayıları, kaçış mesafeleri, yapı yüksekliği, kat yüksekliği, mahal genişlikleri gibi birçok tasarım parametresi yer almış olup bu parametreler ulusal ve uluslararası standart ve yönetmeliklerde belirlenmiştir. Bu tez çalışmasında; literatür araştırması bölümünde kontrol listesi, BIM ve ISO 19650 standart serisi, BIM araçları ve API (uygulama programlama arayüzü) kavramları ve literatürde yer alan araştırmalar incelenmiştir. Tezin yönteminde ISO 19650 standardı doğrultusunda proje taraflarına ve bilgi üretim önerisi olarak metro yapısına özgü kesin tasarım aşamasına yönelik mimari bir kontrol listesi hazırlanmış ve bilgi teslim süreç akışı oluşturulmuştur. Ortak veri ortamında yürütülecek bir kontrol listesi modülü geliştirilmiştir. Oluşturulan mimari kesin proje kontrol listesi, alanında uzman sayılabilecek kişiler tarafından web ortamında ankete tabii tutularak oluşturulan kontrol listesinde yer alan kontrol sorularının önem derecesine göre sıralanması istenmiştir. Daha sonra proje tarafları arasında belirlenen bir bilgi teslim akışı örneği ile API ile oluşturulan modül üzerinden kullanım testi yapılmıştır. Sonuç bölümünde, ISO 19650-2:2018 ve ulusal ekte yer alan son gelişmelerden bahsedilmiştir. Ortak veri ortamında dosya isimlendirme ve meta veri alanlarının ISO 19650-2:2018 bilgi standardı doğrultusunda hazırlanması gerektiği belirtilmiş ve bilgi üretimine yönelik önerilen metro yapısına özgü mimari kontrol listesinin diğer disiplinlerce de üretilebileceği ve ortak veri ortamı içerisinde süreçlerin yönetilebileceğine değinilmiştir. Mimari kontrol listesi anket çalışmasının sonuçları doğrultusunda yapılan çalışmada hazırlanan soruların çoğunlukla önemli görüldüğü ve özellikle ulusal ve uluslararası standartlardan gelen kontrol sorularının diğer sorulara oranla daha da önemli olarak yanıtlanması, yapılan anket çalışmasının kontrol listesinin oluşturulmasına değer kattığını göstermiştir. API ile geliştirilen modülün, UI (kullanıcı arayüz tasarımı) ve UX (kullanıcı deneyimi tasarımı) konusunda ihtiyaca göre istenilen şekilde geliştirilip farklı özelliklerin eklenebileceği belirtilmiştir. Yapılan tez çalışmasının, ortak veri ortamı modüllerinin geliştirilmesi ve mimari kontrol listesi kullanım önerisi ile hem ortak veri ortamına hem de raylı sistem metro projelerine kaynak olması hedeflenmiştir.