Tasarlayan ve üreten grupların mesleki tanım, ilişki ve özniteliklerinin tasarımcı-üretici örneğinde incelenmesi

Abstract

Tasarımın, özellikle de bu çalışmanın yürütüldüğü alan olan endüstriyel tasarımın, birçok alanla ve disiplinle ilişkisinin akademik çevrelerde sorgulandığı ve konu edinildiği günümüzde dahi zanaat ile ilişkisi belirsizliğini korumaktadır. Tasarım ve zanaat, en azından genel bakışta, kesişim kümeleri olmayan, birbirini iten alanlar gibi görünmektedir. Bu perspektiften, özünde "günlük kullanım nesneleri" yaratmak ve üretmek amacındaki bu iki alanın birbirlerine yaklaştığı ve birbirlerinden uzaklaştıkları alanları ortaya koymak anlamlı bir çaba olarak görünmektedir. Olası kesişim alanı ya da temas noktalarından biri "tasarımcı-üretici" (designer-maker) pratiğinde belirmektedir. Tasarım, özellikle de endüstri ya da ürün tasarımı pratiği, yeni binyıl başından itibaren üretimin küresel ölçekte coğrafi yer değişimleri ile yeni odaklarda toplanması ve tasarlanan "yer" ile üretilen "yerin" birbirinden ayrılması ile kültürel olarak da bölünmeler ve belirmelere sahne olmaktadır. Özüne bakıldığında, zanaat ile anlamsal ya da performatif açılardan paralellikler taşıyan bu pratiğin anlaşılması ve konumlandırılması için zanaata referans vermek, en azından bunun doğru bir bağlantı olup olmadığını tartışmak yerinde görünmektedir. Bu sebeplerden ötürü, çalışma öncelikle zanaat kavramı ve çevresindeki yaratma, tasarlama ve üretme kavramlarının tarihsel bağlamda nasıl ilişkilendiğini ve çağdaş kavram dünyasında -varsa- bu ilişkilerin nasıl sürdüğünü incelemekle başlamaktadır. Bu inceleme sonucunda sanat, zanaat ve tasarım konularının birbirleri ile ilişkileri "bölünmeler, belirmeler, birleşmeler" temaları üzerinden tartışılmıştır. İlk aşamada, zanaat ve çevresindeki tarihsel ayrılmalar ve belirmeler konu edinilmiştir. Bu noktada, sanat alanı ile karşılaştırmalı ve ilişkili olarak, zanaatın mevcut anlamının başlangıç anlamından saptığı noktaları görmek için tarihi dönüşümleri ortaya konulmuştur. Bunun ardından anlamsal ayrılma ve birleşmelere odaklanılmıştır. Zanaat ve tasarım alanlarının anlamsal mesafelerini tematik olarak ortaya koymak amacı ile bu iki alanın temel kavramları karşılaştırılmıştır. Zanaatkârın ve tasarımcının özelliklerini karşılaştırmalı olarak açıklamak için mevcut değerler sistemi, işlev, anlam ve üslup şartlarını tartışmaya yönelik bir çerçeve oluşturulmuştur. Çalışmanın saha araştırması kısmı ise, bu teorik perspektifin gösterdiği yönde, kesişim kümesinin ortasında bulunan tasarımcı-üretici pratiğini odaklanmaktadır. Fenomenolojik yaklaşım ve buna uygun nitel yöntemlerle yürütülen araştırma kapsamında, tasarımcı-üretici formel tasarım eğitimi almış, profesyonel olarak kendi üretimini yapmaya yönelmiş bireyler olarak tanımlanmış ve bir anlamda açık edilmeye çalışılmıştır. Sonuçta, tasarımcı-üretici kendi etkinliğini bir meslek olarak tanımlayabilmek için iki temel alana, zanaat ve tasarıma, referans verse de bağımsız ve özgün tanımları da ortaya çıkarmıştır: Tasarımcı-üretici, tasarımcılığın organizasyonel ve ticari kısıtlamaları içinde bulunmayı istemeyen, yaptığı işin samimiyeti ve doğruluğu ile motive olan, yaptığı iş yoluyla kendini gerçekleştiren, yüksek yaratıcı egosuyla ürünü ve sürecine bencilce bağlanırken aldığı formel eğitimin biçimlendirdiği zihni sayesinde çevresine ve değişimlere açık kalmayı başaran "yeni dünya tasarımcısı" önerilerinden biri olarak belirmektedir. Tasarımcı-üretici, insanın yaratma ve eli ile üretme isteği baki kaldığı sürece, zanaat ve tasarımın bölündüğü ya da yeni pratiklerin belirdiği tarihsel ve anlamsal noktaları "birleştiren" çağdaş ve özgün bir iş yapma biçimi olarak yaratıcı endüstriler içinde yerini koruyacak ve yaratmaya ve üretmeye devam edecektir.