Arkeolojik alan yönetim planlarının kırsal yerleşimlere etkisi

Abstract

Kültürel miras oldukça geniş bir tanıma sahip olup, insanlığın geçmişten günümüze ait her türlü bilgi birikimi ve somut eserleri olabileceği gibi günümüzde hala üretimin devam ettiği bir peyzaj ögesi de olabilmektedir. Kültürel miras kavramının yıllar içinde geçirdiği değişim ile kültürel mirasın içeriği de genişlemiş dolayısıyla kültürel mirasın korunmasına yönelik yeni yaklaşımlar geliştirilmeye başlanmıştır. 1972 yılında UNESCO tarafından hazırlanan "Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi" kültürel miras tanımının yapılması ve kültürel miras alanlarında koruma standartlarının belirlenmesi için önemli bir adım olmuştur. Dünya Mirası kavramını literatüre dahil eden sözleşmeyle beraber yönetim planı kültürel mirasın korunmasında bir araç olarak tanımlanmıştır. Ancak yönetim planlarının işlerlik kazanması UNESCO'nun Dünya Mirası Listesi aday başvuru dosyasında yönetim planı bulundurma zorunluluğunun gelmesiyle olmuştur. Türkiye'de 2000'li yıllardan sonra kendine yer bulmaya başlayan alan yönetim planları, kültürel miras alanlarının korunmasına yönelik ilgili alandaki paydaşlar arasında eşgüdümün sağlanması ve alanın sürdürülebilir kullanımına yönelik kararlar içeren belgelerdir. Bu çalışma ile Türkiye'de oldukça zengin bir kültürel varlık olan ve çoğunlukla kırsal alanlara yayılmış arkeolojik alanlarda yapılan alan yönetim planları incelenecektir. Hem kırsala ilişkin politikalarda yerel bir kaynak olarak kültürel mirasın önem kazanması hem de kültürel mirasa ilişkin politikalarda mirasın ekonomik ve sosyal katkı sağlayan bir yaklaşıma dönüşmesi esas alınarak seçilen alan yönetim planı örneklerinin kırsal yerleşimlere ilişkin yaklaşımlarının değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Kırsal yerleşimler ise mevcut sorunları, arkeolojik alanlarla olan ilişkisi ve kırsal yerleşimlere yönelik planlama araçları çerçevesinde ele alınacaktır. Mevcut planlama sistemi içerisinde bir araç olarak alan yönetim planlarının kırsal yerleşimlere yönelik kararların sunacağı katkılar ve fırsatlar ortaya konulacaktır. Bu doğrultuda değerlendirme için seçilen alan yönetim planları yapılan arkeolojik alanlar ve kırsal yerleşimler şu şekildedir; Aphrodisias ve Geyre, Ani Harabeleri ve Ocaklı Köyü, Çatalhöyük ve Küçükköy, Göbeklitepe ve Örencik ile Yesemek Açık Hava Müzesi ve Yesemek. Değerlendirme, alan yönetim planlarının genel yaklaşımları ve en önemli ögesi olan eylem planı kurgusu üzerinden yapılacak, belirlenen kriterler üzerinden de bir karşılaştırma ortaya konulacaktır.