Anıtın genişlemiş alanı : Arkitekt ve Mimarlık dergileri üzerinden modern Türk mimarlığında anıtın izini sürmek

Abstract

Bu çalışma, insanlık tarihi kadar eski olan Anıt kavramının zamanla insanlığın başına gelen olaylar sonucunda değişmesi, dönüşmesi ile anıtın alanının genişlemesi durumunu keşfetmeyi hedefleyerek bu alanın muğlak sınırlarını Türkiye Modern Türk Mimarlığının anıt tasarımlarının okunabileceği Arkitekt ve Mimarlık dergilerinde bulunan anıt tasarımları üzerinden çizmeyi amaçlamıştır. "Modern Anıt Kültü Doğası ve Kökeni" adlı makalesi ile Alois Riegl, anıt kavramının değişime veya yeni değerler ekleyerek genişlemeye uğradığıdını ifade etmektedir. Tarihte bu genişlemeyi fark eden yazarlardan biri olarak Alois Riegl bu makalesinde modernizmin sanata ve mimarlığa etkisi, modern insanın anıtlara bakış açısı ile beraber kavramın genişlemesindeki ilk kırılmayı bir diğer deyişle "patlamayı" gösterdiği söylenebilir. Zamansal olarak Alois Riegl'dan çok sonra II. Dünya Savaşı'nın da ertesinde savaşların verdiği tahribat, travmalar, toplu katliamlar gibi katastrofik olaylar sonucu Riegl'ın söylemi ile amaçlanmış anıt diyebileceğimiz Geleneksel Anıta karşı duruş sergileyerek bu genişlemeye farklı bir yerden genişleme "içe patlama" yapmasını sağlayan James E. Young'ın Literatüre kazandırdığı Karşı Anıt kavramı ise farklı yönde (içe doğru) bir genişleme gerçekleştirmiştir. Bu genişlemelerin tespit edilmesiyle birlikte anıtın genişlemiş alanını Rosalind Krauss'un "Sculpture in The Expanded Field", Genişlemiş alanda Heykel adlı makalesinde yayınlamış olduğu heykelin genişlemiş alanını tarif eden diyagram mantığı altlık olarak kullanılarak anıtın genişlenmiş alanı da bu mantık doğrultusunda çizilebilir. Anıt kavramının kökeni ve kuramsal zemininde Hafıza ve Tarih kavramlarına odaklanılarak geleneksel anıt ve karşı anıt kavramları aynı altlıkta beraber düşünülmüştür. R. Krauss'un genişlemiş alan diyagramı bu kavramlar çerçevesinde çalışılarak Anıtın Genişlemiş Alanı keşfedilmeye çalışılmıştır. Bu genişlemiş alanda Arkitekt ve Mimarlık dergilerinden filtrelenen ve sınıflandırılan anıt tasarımları yer almaktadır. Türkiye'de üretilen Arkitekt ve Mimarlık dergilerinin yayın ömrü boyunca okuyucularına ve mimarlık camiasına aktardığı tüm anıtlar yazar tarafından oluşturulan sistematik bir sınıflandırma yöntemi ile tasarımların morfolojileri ve kurguları göz önüne alınarak tekrar bu çalışma kapsamında derlenerek yeniden okuyucuya sunulmuştur. Yazar tarafından oluşturulan bu sınıflandırma sistematiği başka yayınlardaki anıt tasarımlarına altlık oluşturabilir veya yeni yayınlanan sayılardaki eklenen anıt tasarımları genişlemiş alanda anıt diyagramına eklemlenebilir. Çalışmanın veri havuzunu, madenini oluşturan Arkitek ve Mimarlık dergileri anıtları Türkiye'nin Cumhuriyet döneminden günümüze anıt tasarımlarının profilini de gözler önüne sermektedir. Bu derleme kapsamında anıtın genişlemiş alanı çizilmeye çalışılmış olsa da toplanan verilerin anıtlar hakkındaki bir çok konuya kapı aralayacağı ve bir çok çalışmaya ışık tutacağı düşünülmektedir.