16. ve 17. yüzyıllara ait seçili yazma eserlerdeki yapraklı rumi motiflerinin incelenmesi ve geleneksel Türk sanatlarına yansımaları

Abstract

Rumi motifi kökeni itibariyle Orta Asya Türk sanatında görülen hayvan üslubuyla yakınlık arzetse de, zaman içinde gelişen formunda organik çizgilerin artışı ve bitkisel görünüme yaklaştığı görülen örnekleriyle tezyinatın motif dağarcığına yeni bir çeşidiyle girmiştir. Yapraklı rumi olarak adlandırılan bu rumi çeşidi, gövdesinde beliren yaprak dişleri, yaprak görünümlü sarılmalarla bitkisel motiflere yakın bir üslup sergilese de, temel rumi motifi desen tasarım kuralları değişmemiştir. Yapraklı rumi motifi, ruminin bitkisel formlara en yakın çeşidi olarak tezyini sanatlarda geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Çini, kalemişi, tekstil ve kitap sanatları gibi kadim sanat dallarında yüzyıllarca kullanıldığı görülen yapraklı rumi örnekleri mevcuttur. Bu çalışma kapsamında, yapraklı rumi motifinin özellikle Osmanlı, Safevi, Babür kültür ve sanat çevrelerinde kullanılan zengin örnekleri ele alınmıştır. Yapraklı rumilerin yer aldığı tezhipli yazma eserler ve farklı sanat dallarından tezyini eser örnekleri, ilgili görseller, detaylı analiz ve çizimlerle bu çalışmada yer almaktadır. Yapraklı rumi motifinin form dilinin anlaşılması ve geleneksel Türk tezhip sanatında uygulanabilirliğinin çözümlenmesinin amaçlandığı çalışmada, yapraklı rumi motifinin yer aldığı eserlere dair tarihi, coğrafi, edebi ve siyasi konularda kapsamlı incelemeler yapılmıştır. Ortaçağ Türk ve İslâm coğrafyası tezhipli yazma eserlerinden başlayarak, 16. yüzyılın sonu 17. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenen, Osmanlı, Safevi ve Babür sanatlarının seçili yazma eserlerinde görülen yapraklı rumi örnekleriyle, sanat dallarının kavramsal niteleliğinin de beraber incelendiği bir araştırma programı izlenmiştir.