Erken cumhuriyet dönemi Türk romanında bir kötülük mekânı olarak Şişli

Abstract

Henri Lefebvre, Mekânın Üretimi'nde mekânın duyumsanamayan ve dokunulamayan bir boşluk olmadığını söyler. Ona göre mekân canlı, dinamik, devamlı dönüşen ve dönüştürülen bir yapıdır. Toplumsal ve tarihsel serüveni içinde daima dönüşüm hâlinde olan mekân, "bellek" sahibidir. Bu nedenle insan yeni bir mekâna dâhil olduğunda onun hafızasına göre şekillenir. Yaşamın ve mücadelenin sürdüğü her şey gibi mekân da politiktir. Mekânı dolduran insanlar ve nesneler yükledikleri jestlerle, kodlarla politik içeriği düzenlerler. Bu teze konu edilen romanlarda kullanılan bütün mekânlar belli bir kesimi temsil ettikleri için ideolojiktirler. Mekân olayların geçtiği basit bir kurgu unsuru değil, kişilerin şahsiyet kazanması açısından da mühim bir etkendir. O hâlde kötülük ve iyilik insanla bağlantılı olduğu gibi mekândan da bağımsız değildir. Eserlerde Şişli'nin toplum yapısı, mimarî unsurları ve temsil gücü aracılığıyla mekâna kötücül güçler yüklendiğine rastlanılmaktadır. Şişli'ye adım atabilmek uğruna geçmişleriyle ve kökleriyle bağlarını koparan karakterler, mekânın somut ve soyut imgeleriyle yüzleşirken aynı zamanda kendilerini saygı, şöhret ya da para kazanma amacıyla süregelen mücadelelerin ortasında bulurlar. Her şeyin hızla değiştiği, zamanın akıp gittiği Şişli'de aidiyet elde etmek, girilen mücadelelerin zaferle sonuçlanmalarını gerektirir. Şişli, Türk romanında sıklıkla kötülük mekânı olarak kullanılmış ve Şişli'ye kötülükle ilgili yalancılık, hırsızlık vb. eylemleri çağrıştıran anlamlar yüklenmiştir. Bu tezde, 1923-1938 tarihleri kapsamında yayımlanan 6 roman incelenecektir. Orhan Midhat Barbaros'un Şişli Hayatı (1923), Peyami Safa'nın Zıpçıktılar (1925), Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Kokotlar Mektebi (1929), Nezihe Muhiddin'in Ateş Böcekleri (1936), Halide Edib Adıvar'ın Yolpalas Cinayeti (1937) ve Şükûfe Nihal'in Yalnız Dönüyorum (1938) adlı erken Cumhuriyet dönemi romanları kronolojik olarak ele alınacak ve Şişli'nin bir kötülük mekânı olmasının sebepleri Henri Lefebvre'in mekânın toplumsal, ideolojik ve politik üretimi ilişkisiyle birlikte açıklanacaktır. Bu tezde "Şişli'den Önce", "Şişli'deki Hayat" ve "Şişli'den Sonra" olmak üzere 3 ana başlık oluşturulacak ve bazı ara başlıklarla çalışma sürdürülecektir. Tez çalışması karakterlerin eski ve yeni mekân karşılaştırmalarıyla başlayacak, mekân değişimini gerçekleştirmeleri sonucunda ise Şişli'de karşılaştıkları yeni yaşam tarzına adapte olma çabalarını anlatacaktır.