Yeni teorik dönemeçler bağlamında mimari koruma ve miraslaştırmayı çerçevelemek

Abstract

Bu tez bir mekân/zaman üretim biçimi olarak mimari koruma ve miraslaştırmanın nasıl bir "toplumsallık", "mekânsallık", "zamansallık" ve "duyusallık" üretttiğini konu etmektedir. Bu bağlamda tez, "koruma toplumsallığı", "koruma mekânsalılığı", "koruma zamansallığı", ve "koruma duyusallığı" olarak kavramsallaştırabilecek bir kapsam içerisinde değerlendirilebilir. Bu çalışmanın amacı, koruma meselesi üzerine insanmerkezci olmayan bir analiz çerçevesi geliştirme ve koruma alanının disipliner sınırlarını eleştirel olarak aşmaktır. Bu doğrultuda, koruma üzerine düşünme, temel olarak Sosyoloji, Mimarlık ve Restorasyon disiplinlerinden beslense de burada disiplinlerin düşünme sınırlarını açmaya çalışarak, disiplinler-ötesi düşünmeye çalışılmıştır. Koruma, "neden korunması gerektiği"nden öte, "nasıl korunacağı"nın daha fazla mesele edildiği bir alan haline gelmiştir. Süreç içerisinde koruma küreselleştirici bir "büyük anlatı" haline gelmiştir. Korumanın "büyük anlatı" haline gelmesi ekonomik, politik ve kültürel farklı dönüşümlerle ilişkilidir. Bu bağlamda çalışmanın odağı, korumanın farklı tarihsel ve mekânsal bağlamlarda nasıl işlediği ve farklı tezahürlerinin nasıl olduğu kadar, "nasıl oluyor da koruma düşüncesi tüm dünyaya yayılan bir mekân-zaman üretimi biçimi olabiliyor" sorusu üzerinedir. Bu kapsamda, bu çalışma korumayı temelde üç tema etrafında sorunsallaştırmaktadır. İlk mesele, korumayı mekânsallaştırma ve zamansallaştırmaktır. Buna göre koruma bir zaman/mekân üretim biçimidir. Bu bağlamda şu üç temel boyut kapsamında tartışmalar geliştirilmiştir. Zaman ve mekân arasında yeni ilişkilendirmeler kurmak; zamanı verili ve nötr bir şey olmaktan çıkartarak, "mekân kültürleri" kadar "zaman kültürleri" olarak ve zamansallık çeşitliliği içerisinden düşünmek; insanmerkezli olmayan mekânsallıklar/zamansallıklar ile düşünmek. İkinci tema ise duyusallaştırmadır. Burada koruma, zamanın/mekânın nasıl duyumsandığı, duyu çeşitliliği ve gözmerkezciliğin güçlenmesi bağlamlarında tartışılmıştır. Bunun bir boyutu da "çok-duyulu" bir metodoloji geliştirmek ve kullanmaktır. Böylece sosyolojik tahayyülü ve mekânsal/zamansal tahayyülü, duyuları da dahil ederek geliştirmek amaçlanmıştır. Üçüncü olarak, korumayı nesne odaklı olmaktan çıkartarak, öznelerin rolünü çeşitlilikler ve eşitsizlikler bağlamında tartışmaya dahil etmektir. Öznelerin çeşitliliğini de sadece insanlarla sınırlandırmayarak, insandışı canlıların ve cansızların da etkisiyle birlikte düşünmeye çalışmaktadır. İnsanların etkisini erişilebilirlik ve katılımcılık bağlamlarında genişleterek bir yeniden düşünme önerilmiştir. Bu bağlamda kültür ve doğa ya da "kültür varlığı'' ve "doğa varlığı" arasındaki karşıtlık sorunsallaştırılmıştır. Bu çalışma, Henri Lefebvre'in mekânı üretimini analiz biçimini temel teorik çerçeve olarak kullanmıştır. Lefebvre mekânın üretimini mekânsal pratikler, mekân temsilleri ve temsi mekânları arasında triyalektik ilişki olarak analiz eder. Bu çerçeve, korumada fiziksel dönüşümlerin, mekân temsillerinin ve insanların kullanımının nasıl çalıştığı üzerine bir anlama fırsatı sağlar. Bu temelde, şu dört teorik dönemeçin verimleri ile düşünmeye çalıştım: İnsanmerkezcilik eleştirileri, zamansal dönemeç, mekânsal dönemeç, duyusal dönemeç. Öz bir ifadeyle, bu metin, koruma ve miraslaştırma bağlamında mekânsallık, zamansallık, toplumsallık üzerine, verili/hazır olan kavramsallaştırmalarla hesaplaşarak, temelde insanlar ile insan dışındaki canlılar ve cansızlar arasındaki ilişkileri insanmerkezci olmayacak şekilde hesaba katan bir düşünme çerçevesi geliştirme çabasıdır.