Tezhip sanatının uygulanma sahaları

Abstract

Tezhip sanatının kullanım sahalarının başında kitaplar gelir. İlk dönemlerde bilgi aktarımı el yazması kitaplar aracılığıyla yapılırdı. Dinî, edebî ve ilmî kitaplar içeriklerine ve önemlerine göre okumayı ve görünüşü daha cazip hale getirmek için bezenmişlerdir. X. yüzyıldan itibaren İslâm kültüründe güzel yazıyla yazılıp bezenmiş kitapların başında Kur'ân- ı Kerîm'ler ve dua kitapları gelir. Kur'ân-ı Kerîm'ler, yazıldıkları dönemlerin tezhip özelliklerine göre özenle tezhiplenip, müzehhep kitap kapları ile koruma altına alınmışlardır. Bu gelenek matbaanın yaygın olarak kullanılmaya başlamasına kadar devam etmiştir. Ferman, berat gibi belgesel niteliği olan eserler de padişahların tuğralarının estetik görünüşü nedeniyle hazırlandıkları dönemlerin tezhip motifleriyle bezenmişlerdir. Asırlar boyunca önemli olayları ve yerleri, tarihte önemli kişileri yansıtan minyatürler, uygun alanları bezenen belgesel niteliği olan önemli eserlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda matbaanın yoğun olarak kullanılmaya başlanması ile birlikte kitap yazımı işlevini büyük ölçüde kaybetmiştir. Her konuda kitap yazımının matbaa aracılığıyla daha kısa zamanda ve fazla miktarda çoğaltılıp okurlara ulaştırılması el yazması kitap yazımını büyük ölçüde etkilemiştir. Hat sanatkârları sanatlarını daha çok, âyet ve hadisleri, güzel sözleri ve şiirleri ihtiva eden, duvarlara asılacak şekilde tasarlanan levhalar, hilyeler ve kıt'alar yazmak şeklinde icra etmişlerdir. Dolayısıyla tezhip sanatı da bu yönde gelişmiştir. Tezhip sanatı sadece yazı bezemesi ve sanatsal niteliği olan eseler üzerinde icra edilen bir sanat dalı olmayıp aynı zamanda kubur, sandık, giyim eşyaları gibi kullanım eşyalarının bezenmesinde de etkili olmuş bir sanat dalıdır. Değişen beğeni ve ihtiyaçlar doğrultusunda tezhip sanatının uygulama alanlarında gelişmeler olmuştur. Genel olarak yazının bezenmesi olarak kabul edilen tezhip sanatı, günümüzde uygulanabileceği her alan ve malzeme üzerine, farklı disiplinler ve malzemeler ile yazılı veya yazısız olarak çeşitli konular dahilinde karşımıza çıkmaktadır.