Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Açık Bilim, Sanat Arşivi
Açık Bilim, Sanat Arşivi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından doğrudan ve dolaylı olarak yayınlanan; kitap, makale, tez, bildiri, rapor gibi tüm akademik kaynakları uluslararası standartlarda dijital ortamda depolar, Üniversitenin akademik performansını izlemeye aracılık eder, kaynakları uzun süreli saklar ve yayınların etkisini artırmak için telif haklarına uygun olarak Açık Erişime sunar.MSGSÜ'de Ara
Özgür zaman: Karl Marx'ın sermaye analizinde toplumsal zamanın örgütlenmesi ve zamansal özgürleşmenin imkânları
Özet
Bu çalışmada Karl Marx'ın sermaye analizinden hareketle özgür zaman (freed time) kavramını geliştirmeyi amaçlıyorum. Marx'ın Grundrisse ve Kapital'de sunduğu kavram repertuarında boş zaman (leisure time), kullanılabilir zaman (disposable time) ve serbest zaman (free time) şeklinde üç farklı toplumsal artı-zaman türü vardır. Toplumsal emek belirlenimi açısından kullanılabilir zamanı yaratan, emeğin tarihsel gelişimi içerisindeki üretkenliğidir; bir başka deyişle teknolojik araçların gelişimiyle emeğin üretkenliğinin organik sentezidir (kapitalizmde göreli artı-değer yaratma süreçleridir!). Fakat kapitalist sınıf, toplumsal zamanının örgütlenmesine egemen olarak, kullanılabilir zamanı kendi boş zamanına (mutlak artı-değer yaratma süreçlerine!) çevirir ve böylece zaman sermayede ya da hiçkimsede cisimleştirilir. Boş zaman olarak kullanılabilir zamanı üreten şey kendi temelini tam da mülkiyet ilişkilerinde bulmuştur; bu yüzden kapitalist sistemde boş zaman burjuvazide kişileşmiştir. Fakat emeğin öznesi, emek-gücünden başka bir metası olmadığından boş zamandan dışlanır ve ona verilen artı-zamanı da yeniden-üretimin zorunluluğu olarak tecrübe eder. Demek ki çalışma dışı zaman bağlamında asıl sorun, kapitalist üretim ilişkilerinin özgür zamanın negatif biçimlerini dayatmasıdır. Özgür zamanın negatif biçimleri olarak kullanılabilir zaman, boş zaman ve serbest zaman, proleterin kendisinin üretmeye muktedir olduğu zamansal özgürleşmeye sermayenin kronolojik mantığı tarafından her gün her saat el koyulmasının asli biçimleridir. Serbest zaman herkesin zamanını tanır ancak onu radikal bir sapma olarak kuramaz. Bu yüzden serbest zaman, sermaye aksiyomatiği karşısında radikal bir dışsallık değildir. Serbest zaman hiçkimsenin ve bazılarının uzantısı olan herkeste kişileşir. Benim içinse asıl mesele özgür zamanın pozitif bir olanağını araştırmaktır, bir başka deyişle herkes olarak herkezin zamanını düşünmeye çalışarak özgür zamanın kavramını geliştirmektir. Burada şu soruyu sormalıyız: Marx'ın zaman ekonomisi kavramı buna gerçekten de imkân tanır mı? Clinamenle kurulan özgür zamanın différanceı (free-d) için en kritik sorun işte buradadır. Emek ve arzu arasındaki yeni bir dayanışma, sermayenin khronosuna ait olmayan özgür bir zamansallığı üretebilir mi, emek tam da kendi bedeninde bulunan canlı zamansallığı geri kazanabilir mi? Bana göre bunun için önce bir yıkım hareketi gerçekleştirilmelidir. İki tarihsel fenomenin eşzamanlı olarak ortadan kaldırılması gerekir: El koyulan özgür zamanın geri alınması ve emek ile arzu arasında yeni bir ittifakın kurulması. Ancak Marx'ın zaman ekonomisi dediği ve komünist düşünceye bütünüyle sirayet eden zaman mefhumunun sorunsalları ve elbette zamanın yabancılaşmış bir biçimi olarak tarihte işleyen zaman mefhumunun analizi, hem yeterince merkezi bir konu olarak alınmamış hem de Marx ve Engels'in metinlerinde kısmen örtük bir biçimde sergilenmiştir. Kuşkusuz burada Antonio Negri, Moishe Postone, Massimiliano Tomba ve Stavros Tombazos adlarını anmak gerekir. Fakat başta ortaya koymaya çalıştığımız sorunsalı kapitalist analitik, kurucu iktidar, fantazmagorya, soyut emek ve soyut zaman kavramları etrafında inceleyen bu düşünürler, Marx'ın sermaye analitiğindeki différanceı, özgür zaman mefhumu üzerinden keşfetmeye girişmemişlerdir. Özgür zaman ne kullanılabilir zaman ne boş zaman, ne de serbest zamandır. Özgür zaman, sermayenin khronosunun daha ilksel birikimden itibaren el koymaya başlayarak üretimin, dolaşımın ve birikimin zamanına çevirdiği hayat zamanıdır. Bu çalışma kapitalist zaman ekonomisine olduğu kadar herhangi bir başka mevcut veya muhtemel zaman ekonomisine de indirgenemeyen, sayılabilir ve ölçülebilir olmamakla birlikte sayılabilir ve ölçülebilir herhangi bir zaman tasarımının dahi kendisi temelinde kurulduğu virtüel bir zaman kavramının peşine düşmektedir. Giriş bölümü zaman ekonomisi kavramına dair güncel bir bağlamdan hareketle felsefi betimlemeler yapmakta ve birtakım diyagramlar aracılığıyla sorunsalın topolojik, tipolojik ve metodolojik motiflerini ortaya koymaya çalışmaktadır. İlk bölüm sermayenin üretim sürecinde toplumsal zamanının nasıl tasarımlandığı ve örgütlendiğine, ikinci bölüm ise dolaşım zamanı kavramına odaklanmaktadır. Marx'ın Kapital'inin ilk ve ikinci ciltleri eksenindeki bu tartışmalara dünyalaştırma, sermayenin ayna evresi, sermayenin kötü sonsuzu, sermayenin ebedi dönüş eğilimi gibi ilk kez bu çalışmada kullanılan birtakım kavramlar eşlik etmektedir. Bu kavramlar Marx'ın metnini yeni bir yaklaşımla okuma konusunda birtakım yollar açmaktadır. Betimlenen ve çözümlenen kapitalist zaman ekonomisinin sınırları üçüncü bölümde gösterilmekte ve buradaki kavram repertuarı, kullanılabilir zaman, boş zaman ve serbest zamandan oluşmaktadır. Son bölüm özgür zamanın kavramına odaklanmıştır. Bu bölümde epistemolojik perde olarak adlandırılan dogmalar şebekesinin özgür zamanın kavramını felsefi olarak nasıl örtbas ettiği incelendikten sonra, fazlanın politik ekonomisi, borç ve zaman ilişkisi, özgür zaman toplumu ve yaratıcı sapma kavramları ele alınmaktadır. Sonuç bölümü herkezin zamanını yeniden felsefi düşüncenin gündemine getirmeyi amaçlamaktadır.
Koleksiyonlar
İlgili Öğeler
Başlık, yazar, küratör ve konuya göre gösterilen ilgili öğeler.
-
Yer ve zaman arasında bir eşik olarak harabe ve Konstantinopolis Hipodromu örneği
Meltem, İlhan Aydın (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2023)Bu tez çalışması, uzun bir yürüyüş ve bu yürüş esnasında yapılan gözlemlerden zihinde kalanların fragmanlar olarak biraraya getirilmesine benzetilebilir. Yürüyüş bir yerden bir yere gitmek için değil, yerin kendisine ve ... -
Zamanı ve mekanı cinsiyetlendirmek: Türkiye'de kadın kahvehaneleri ve boş zaman hakkı
Özçelik, Ayşe (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023)Bu tezde feminist boş zaman ve feminist coğrafya literatürü ekseninde Türkiye'deki kadınların yaygın ve normatif boş zaman deneyimlerine ayrıksı bir örnek teşkil eden kadın kahveleri ele alınmıştır. Çalışma hem gazete ve ... -
Sahne tasarımında psikodrama yöntemi ve bu bağlamda Tezer Özlü'nün “zaman dışı yaşam” adlı senaryosunun mekan tasarımı
Pirim, L. Başak Özdoğan (Mimar Sinan Üniversitesi, 2003)Sahne tasarımında psikodrama yöntemi ve bu bağlamda Tezer Özlü'nün Zaman Dışı Yaşam adlı senaryosunun deneysel mekan içinde düşünülmüş tasarımı bir metin ile oluşmuştur. Bu doğrultuda eser metninin amacı; tasarımı oluşturan ...