Diplomalı işsiz ve işsizlik: Geçmişin birikimi, gündelik hayat ve etkileşim

Abstract

Üniversite mezunu işsizler ve işsizlik üzerine olan bu çalışma diplomalıların işsizlik süreçlerine ve deneyimlerine odaklanmaktadır. Çalışma ve çalışmama karşıtlığı "tamamlayıcılık, karşılıklılık" temelinde ele alınarak ikisi arasındaki örüntüler çalışmanın bütününde göz önünde tutulmuştur. Diplomalı işsizlerle yüzyüze mülakat yöntemiyle gerçekleştirilen saha araştırması İstanbul'da gerçekleştirilmiştir. İşsizlerin yükseköğrenim yaşamlarından başlayarak işsizlik günlerine kadar süregelen hikayeleri "yaşam öyküsü anlatısı" kavrayışıyla takip edilmiştir. Diplomalıların anlatılarından ve yaşam dönemeçlerinden hareketle üç ana durakta iş ve işsizlik deneyimleri ele alınmıştır. Yükseköğrenim yılları, çalışma hayatı tecrübesi ve işsizlik süreci bu duraklardır. İşsizlik süreci ve deneyimi, işsizin yaşam dünyası araştırmanın ağırlık noktasını oluşturmaktadır. Diplomalıların yükseköğrenim yılları, sınıfsal sermayeleriyle tercihler ve zorunluluklar çerçevesinde tartışılmıştır. Eğitimden gelen eşitsizlikler, eğilimler ve birikimler iş, gelecek ve kariyer üzerinde etkilidir. Yükseköğrenimin son aşamasında ya da mezun olduktan sonra tecrübesiz işsizin iş arayışındaki farklar ve işsizlik hali bu minvalde oluşur. Diplomalıların çalışma yaşamı öyküleri ve deneyimleri işten ayrılma süreçlerini ve sonrasındaki iş arama süreçlerini belirler. Diplomalıların çalışma yaşamından getirdiği deneyimlerin, bilgilerin iş arama sürecini ve beklentilerine olan etkisi, tecrübeli işsizin iş arama süreci tecrübeli olma niteliği ile birlikte tartışılacaktır. İş arama sürecinde kullanılan yollar, teknikler aktarıldıktan sonra iş görüşmelerindeki strateji ve taktiklere yer verilecektir. İşsizlik işgücü oranlarına dahil olmayanların ekonomik yoksunluk halinin ötesinde anlamları taşır. İşsiz günler çalışmanın, işin anlamıyla birlikte anlaşılabilir. İşsizlik ile çalışma arasında zaman, para ve hareket kabiliyeti açısından karşılıtlıklar vardır. Bu karşıtlık ilişkisi biribirini tamamlayan bir niteliğe sahiptir. İşsizin zaman deneyimi bu çerçevede oluşur ve işsizlik süresine paralel olarak çoğul anlamlara sahip olur. Bu araştırma işsizliğin gündelik ritmine, işin ve işsizliğin tekabül ettiği anlamlara, işsiz olma halinin çözen ve yeniden kuran yönlerini böylesi bir arka plan ile ele almaktadır. İşsizlerin diğerleriyle kurdukları etkileşim, toplumsal olarak inşa edilen norm ve değerlerin işsizlik halinde sürekliliği ve kopuşları işsizliğin toplumsallığı açısından irdelenmiştir. Aile, yaş, cinsiyet gibi aktör ve konumların işsizin yaşam dünyası içerisindeki yeri ve rolü ele alınmıştır. Uzayan işsizlik halinin toplumsal aidiyet, işsizliğin şahsileşmesi ve meritokratik vaadin çözülüşü gibi tahrip edici etkileri aktarılcaktır. Bu çalışma işsizlik halini diplomalı işsizlerin deneyimleri ve aktarımlarına dayanarak ele almakta, işsizlere dair istatistiksel, ekonomik ve bireyin ruh haline indirgenen açıklamaların ötesinde, işsizlerin gündelik rutinlere, pratiklerine ve etkileşimlerine odaklanmaktadır. Eğitim, iş, zaman, para, hareket, aile, yaş, toplumsal aidiyet, faillik gibi etki ve konumların işsizlikle olan etkileşimine işsizliğin toplumsallığı perspektifinden bakmaktadır.