Kesiktaş’ta (Mersin) antik taş ocakları ve taş ocakçılığı: Taşlık Kilikya Yapı Arkeolojisi 2023 sezonu

Abstract

Anadolu’nun Antik Çağ ve Orta Çağ mimarisinde, farklı türlerdeki taşlar en sık kullanılan yapı malzemesidir. Fakat, taş ocakları ve taş ticareti mimari kültür araştırmalarında ya nadiren ele alınmıştır ya var olan araştırmaların alt projeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kireç taşı gibi, mermere göre gösterişsiz taş türleri ise çok daha az araştırılmıştır. Bozyazı (Mersin) ilçesi kıyısında Kesiktaş (yerelde Taşkesiği), Dana Adası’ndan sonra Dağlık Kilikya’nın en büyük taş ocaklarıdır. Tepenenin eteklerinde başlayarak denize dek uzanan ve yaklaşık 3.5 hektarlık bir alanı kaplayan bu ocaklardan alınan bloklar, deniz yoluyla başka mahallere ithal edilmiş olmalıdır. Taşlık Kilikya Yapı Arkeolojisi (TAKA) adlı yüzey araştırması kapsamında Kesiktaş veya Taşkesiği olarak bilinen antik taş ocaklarında 2022 yılından beri yürütülen çalışmalarda, Dağlık Kilikya’da yapı malzemesi olarak kullanılan taşların özelliklerinin, taş işçiliği pratiklerinin ve taş ticaretinin yorumlanması amaçlanmaktadır. Kesiktaş, Boğsak Arkeolojik Yüzey Araştırması’nın ikinci evresinde araştırdığımız Dana Adası’ndan farklı olarak, bir yerleşimle iç içe değil, kıyı hattında bağımsız olarak işlenmiş bir taş ocağı alanıdır. Ancak, hem kesintisiz biçimde 3.5 hektar gibi geniş bir alana yayılmış olması hem Dana Adası ocaklarına göre ocak yüzlerinin çok daha yüksek (deniz seviyesinden 2-15 m) olması, bu alanın endüstriyel ölçekte bir taş ocağı olarak değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. Dana Adası aynı zamanda yerleşim gördüğü için taş çıkarma evreleri ortadan kalkmıştır. Her ne kadar Dana Adası’nda taş çıkarma izleri daha çeşitliyse de Kesiktaş’ta evreler daha iyi korunmuştur. Kesiktaş’taki taş ocaklarının deniz seviyesinden 15 metreye kadar yükselmesi nedeniyle, bu alanın belgelenmesi için en uygun yöntem hava fotogrametrisidir. 2023 sezonunda, BAP bütçesi kullanılarak, Kesiktaş’ta fotogrametri ve haritalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mütevazı bütçe ile ancak yüksekten uçan (ykl. 120 m) bir İHA (İnsansız Hava Aracı) kullanılarak, Kesiktaş ve yakın çevresi fotogrametrik yöntemlerle belgelenmiştir. Ancak, fotogrametri verilerinin haritalama/rölöve ile desteklenmesi, hava fotogrametrisinde görülen unsurları yorumlamak, hata payını düşürmek ve detaylandırmak için elzemdir. Yer seviyesinden ocağın panoramik genel fotoğraflarının yanı sıra, taş çıkarma tekniklerini belgelemeye yönelik detay fotoğrafları çekilmiştir. Seçilen kimi alanlarda bir rölöve yöntemi olarak yersel fotogrametri kullanılmıştır. Taş çıkarma ile ilgili seçilen alanlarda krokiler yapılmış, gerekli ölçüler metre, lazer metre ve GNSS/CORS ile toplanmıştır. Böylece hava fotogrametrisi ile haritalama/rölöve çalışmaları birbirini tamamlayan ve kalibre eden veriler toplanmıştır. Böylece ilk aşamada taş ocaklarının 1/500 ölçekli planı çizilmiştir. Kesiktaş ve Dana Adası, Taşlık Kilikya’daki korunmuş endüstriyel taş ocaklarıdır. Bu iki örnek, Taşoz Adası’ndaki (Yunanistan) Aliki mermer ocakları, Aswan’daki (Mısır) granit ocakları, Mons Claudianus’taki (Mısır) gnays (marmor claudianum) ocakları, Bibemus’daki (Fransa) kum taşı ocakları gibi kültürel miras alanları ile benzerlik göstermektedir.