Abstract
Bu çalışmada Sibir Hanlığı'nın kuruluşundan yıkılışına kadar olan gelişmelerle birlikte hanlığın Türk tarihi açısından öneminin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Kaynaklarda Tümen Hanlığı olarak da adlandırılan Sibir Hanlığı'nın coğrafyası Tura, Tobol ve İşim ırmakları arasındaki topraklarla birlikte İrtiş Irmağı ve Baraba bozkırları bölgesini de kapsamaktaydı. 1480 yılında Altın Orda hâkimiyetinden kurtulan Ruslar, Moskova Knezliği çatısı altında birleşerek zamanla güçlendiler. 1552'de Kazan Hanlığı'nın ve 1556'da Astarhan Hanlığı'nın Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra benzersiz doğal kaynaklarıyla Sibirya coğrafyasının yolu da artık Ruslara açılmış durumdaydı. Sibir Hanlığı'nda Küçüm Han hüküm sürerken Ruslar Sibir Hanlığı'na ve komşu hanlıklara karşı saldırıya geçtiler. Sibirya tarihinde ve Rusların Sibirya'yı ele geçirmesinde Türk kökenli Stroganov ailesi önemli rol oynadı. Perm bölgesinde büyük topraklara sahip olan Stroganovlar, başta tuz ve kürk olmak üzere Batı Sibirya'nın doğal zenginliklerine göz diktiler ve 1581'de Yermak Timofeeviç başkanlığındaki Rus Kozak birliğini Sibir Hanı Küçüm'ün üzerine gönderdiler. Ateşli silahlar ve diğer yeni teknolojik imkânlara sahip olmayan Sibirliler Kozaklarla baş edebilecek durumda değildi. İki yıllık mücadeleden sonra Kozaklar Sibir Hanlığı'nın başkenti Sibir'i ele geçirdi. Sibir Hanlığı'nın sona ermesinden sonra Batı Sibirya'nın Ruslar tarafından ele geçirilişi hızla tamamlandı. Sibirya'nın tamamen zaptı ise 1593-1604 yıllarında gerçekleşti.