Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Ferahü’l-Kalb (80b-112a)

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışma, St. Petersburg Rusya Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Enstitüsünde B1015 numarada kayıtlı olan Ferah'ül-Kalb adlı eserin 80b-112a varaklarını kapsamaktadır. Çalıştığımız nüsha dışında eserin Özbekistan Bilimler Akademisinde 6211/1 numarada kayıtlı bir başka nüshası daha bulunmaktadır. Ferah'ül-Kalb'in üzerinde çalıştığımız St. Petersburg Rusya Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Enstitüsünde B1015 numarada kayıtlı olan bu nüshası, dijital bir kopya olduğu için eserin boyutları hakkında bilgi vermemektedir. Söz konusu nüsha yazılış tarihi, müellif ya da müstensih hakkında da bilgi vermemektedir. Araştırmalarımız neticesinde, eserin farklı kataloglarda geçen bilgilerine ulaşılmış ve bu bilgiler ışığında müellif, müstensih, yazılış yeri ve tarihi hakkındaki bilgileri tespit ve teyit imkanı doğmuştur. Buna göre Ferahü'l-Kalb, Abdî mahlaslı Abdurrahman bin Kurban Bek tarafından yazılmış bir eser olup 1863-64 yılında Sincan bölgesinde Muhammed Salih ibn Gurbat Sufi tarafından istinsah edilmiştir. Dinî-tasavvufî nitelikteki bu eser, Klasik Dönem Çağatay Türkçesi dil özellikleri ile birlikte lehçelerin oluşum sürecindeki mahalli özellikleri barındırması yönüyle tarafımızca Geç Dönem Çağatay Türkçesi dönemine dâhil edilmiştir. Çalışmamız Giriş, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde eser hakkında bilgi verilmiş; araştırmalarımız sonucunda ulaştığımız eserin müellifi, müstensihi, istinsah tarihi ve yeri hakkındaki tespitler aktarılmıştır. Eserin dil açısından değerlendirilmesi de bu bölümde yer almaktadır. Bu noktada eserdeki tüm yazım özelliklerini, ses ve biçim bilgisi özelliklerini sıralamak ve Çağatay Türkçesi grameri tekrarına düşmek yerine, eseri dâhil ettiğimiz Geç Dönem Çağatay Türkçesi dönemine işaret edecek yazım özellikleri ile ses ve biçim bilgisi özellikleri üzerinde durulmuştur. Metin bölümünde, Arap harfli metin çeviri yazı alfabesine aktarılmıştır. Dizin bölümünde, sözcüklerin metinde kullanılan anlamları verilerek kaynak dilleri belirtilmiştir. Tıpkıbasım bölümünde, eserin dijital kopyasının 80b-112a sayfalarının Arap harfli tıpkıbasımı verilmiştir.