Abstract
Cilt sanatı, bir yanıyla ilim membaı olan kitapları, bir yanıyla bu kıymetli metinleri süsleyen kitap sanatlarını himayesi altına alırken, başlangıcından günümüze büyük değişimler göstermiş, çok kısa zamanda başlı başına bir sanata dönüşmüş ve yüz yıllar içerisinde sayısız cilt şaheserleri meydana getirilmiştir. İslam coğrafyasında, gayet tabiî olarak en çok ehemmiyet gösterilen kitap, kitabımız Kur'ân-ı Kerîm'dir. Hat, tezhip ve cilt sanatında benzeri görülmemiş eserler daha çok mushaflar arasında görülmektedir. Kur'ân-ı Kerîm'ler başta olmak üzere dinî kitaplardan sonra en çok istinsah edilen ve en çok şerhi yapılan eserlerin başında ise Mesnevi-i Şerif gelir. Toplumun her kesiminden ilgi görmüş, kültürümüzü inşâ eden yapı taşlarından biri olmuş Mesnevi-i Manevi, elbette ki gördüğü kıymete binâen en sanatlı yazmaların neşvünemâ bulduğu başlıca eserlerdendir. Çalışmamıza konusu olan, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi koleksiyonlarındaki Mesnevi'lerin ciltleri incelenirken öncelikle Hz. Mevlana'nın hayatı ve eserlerine kısaca değinilmiş, bu esnada Mesnevi-i Şerif başlığı altında, toplum hayatını sadece tasavvufi cihetiyle değil aynı zamanda başta musiki ve edebiyat olmak üzere, hat, tezhip, minyatür gibi sanatlar bakımından da büyük katkıları olan Mevlevilik kültürü ele alınmıştır. Sonraki bölümde, cilt sanatının tarihi gelişimine yer verilirken Türk cilt sanatı ön planda tutulmuş, cilt çeşitleri ve cildin bölümleri hakkında da kısaca bilgi verilmiştir. Topkapı Sarayı Müzesi ile kütüphanesi ve kitap koleksiyonları anlatıldıktan sonra tezin omurgasını teşkil eden eserlerin kataloğu oluşturulmuş, ağırlıklı olarak kitap ciltleri ile yazma eserin kap içleri, tezyinat ve uygulama teknikleri bakımından ele alınmıştır. Toplanan bütün veriler değerlendirildiğinde ise bir taraftan katalogda yer alan eserlerin dikkat çeken özelliklerine değinilirken diğer taraftan farklı müze ve kütüphanelerde bulunan gerek Mesnevi'lere ait ciltlere gerekse benzer özellik taşıyan farklı eserlere ait cilt örneklerine yer verilerek karşılaştırma olanağı sunulmuştur. Kronolojik olarak düzenlenen katalog ile bu kıymetli eserler üzerinden cilt sanatının tekamülünü izleme imkânı da ortaya koyulmuştur.