Anadolu kilimlerinde sembol olarak hayvan imgesinin incelenmesi

Abstract

Hayvan sembolizmi, tarihöncesi dönemlerden beri doğa ile iç içe yaşayan toplumlar için önemli bir iletişim dili olmuştur. Tarih boyunca birçok kültür ve inanışa yuva olan Anadolu, sembolizm açısından önemli birikime sahiptir. Araştırmalar ve yapılan arkeolojik kazılar sonucu Neolitik Dönem'e tarihlenen dokuma ve dokumada kullanılan aletler bulunmuştur. Periyodik olarak Orta Asya'dan Anadolu'ya göçen ve burayı yurt edinen Yörük ve Türkmenler, kültürlerini de beraberinde getirmiş ve Anadolu kültür birikimine eklemişlerdir. Anadolu'da konar-göçer yaşam sürmeye devam eden bu topluluklar doğa, iklim, inanç ve yaşam koşulları etkisinde şekillenen kültürleri ile oluşturdukları sembol dillerini motif olarak kilimlerine yansıtmışlardır. Sürüleriyle birlikte göç eden Yörük ve Türkmenler için işlevsellik önemli bir unsurdur. Bu sebeple yaşamlarının büyük kısmını oluşturan göç ve yaylak-kışlak dönemlerinde, ihtiyaç duydukları her ürün için dokumalara başvurmuşlardır. Sürülerinden elde ettikleri yün ve keçi kılı ile kendi ipliklerini üreten göçerler, hafif ve hızlı kurulup kaldırılabilen tezgâh üzerinde dokumalarını yapmaktalardır. Anadolu kilimlerinde sembol olarak kullanılan motiflerin yanı sıra yön, sayı ve renk sembolleri de görülmektedir. Kilimlerde görülen bu sembolik unsurlar yörelere göre farklılık gösterse de temel açıdan benzerlik göstermektedir. Yörük ve Türkmen dokuyucular kendi duygu, düşünce, inanış, kültür, niyet ve yeteneklerini kilimlerine yansıtmışlardır. Bunun yanı sıra doğada gördükleri renkleri göç esnasında topladıkları bitkilerden elde edip kilimlerine yansıtmışlardır. Anadolu kilimlerinde motif olarak kullanılan hayvanların sembolik anlamları tarihöncesi dönemlerden itibaren farklı kültür ve inanışlar etkisinde değişim göstermektedir. Her bir hayvanın tarihsel süreç içerisinde taşıdığı sembolik anlamları incelemek, dokumalarda kullanılan hayvan motiflerini anlamlandırmak açısından önemlidir. Bu çalışmada hayvan sembollerinin tarihsel süreç içerisinde sahip olduğu anlamlar ve bu anlamların değişimi ele alınıp, Yörük ve Türkmenlerin dokuduğu kilimlerde görülen hayvan motifleri bağlamında incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada, tarihsel süreç içerisinde hayvan sembolizmi örnekler üzerinden incelenmektedir.