Kent, mekan ve duygulanımsal atmosfer: Samsun'da bir sahil parkı etnografisi

Abstract

Bu tez Samsun'un Atakum Sahili'nde gerçekleştirilen etnografik bir saha çalışmasına dayanmaktadır. Bu saha çalışması kent mekânında yer ve duygu arasındaki ilişkinin işleyişine ve bu ilişkiye işaret eden duygulanımsal atmosfer kavramına odaklanmaktadır. Çalışma yerin duygulanımsal niteliği olarak atmosferi mekandaki hareketliliği kısıtlayan ya da ferahlatan bir güç olarak ele almakta ve bu gücün kentsel kamusal mekanlarda nasıl planlandığını, yaşandığını ve sahiplenildiğini araştırmaktadır. Atakum Sahili'nin yakın zamanlı hikayesi atmosferin mekansal düzenlemelerde giderek daha fazla dikkate alınan bir unsur olmasına örnek oluşturur. Sahilin dönüşümü Samsun'un önemli kentleşme dönemeçlerinden izler taşır. Samsun 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bir tütün ve liman kenti olarak büyümüş; ancak 1980 sonrası artan özelleştirme dalgası kentte önemli geçim kaynaklarının kaybına, kent ekonomisinde ciddi bir gerilemeye sebep olmuştur. Atakum ilçesi, uzun süre iç kesimlerinde tütün tarımı yapılan köylerden ve kıyısında yazlıklardan ibaret bir sayfiyeyken 1990'dan itibaren şehrin yeni kentleşme yeri arayışları etrafından dönüşmeye başlar. Bu yıllarda kentin kalkınma ajandasına hâkim olan yeni sermaye mekanları arayışı da ilçenin sahil şeridindeki mekânsal dönüşümü de tetikler. Büyükşehir belediyesinin başlattığı sahil düzenleme çalışmaları, ilk etapta kent kamusallığını canlandırmaktan ziyade turizm mekanlarına egemen (duyusal) estetik ve (duygulanımsal) atmosferi yaratmayı hedefler. Sahildeki dönüşüm planlandığı gibi uluslararası çapta bir turistik ilgi uyandırmakta başarılı olmaz, fakat kent içinde önemli bir yankı uyandırır ve kısa sürede kent sakinlerinin gözde kamusal mekânı, bir kent parkı olarak benimsenir. Sahil lüks tüketim sembolleri etrafında düzenlense de bu düzenleme sahili dolaşıma açarken kent sakinlerinin ucuz ve makbul eğlencesi için de alan açar. Bu tez sahilin kamusal mekan olarak sahiplenilmesini bir nevi kent sakinlerinin "sessiz kuşatması" ve ele geçirmesi olarak okur ve Lefebvre'in ritimanaliz çalışmasını takip ederek, kozmik ve sosyal döngüler etrafında şekillenen rutinlerin kent sakinlerinin yer yapma pratiği olarak işlediğini ve yerdeki rahatlığın kaynağı olduğunu iddia eder. Bu bağlamda sahilin müdavimleri tarafından vurgulanan rahatlık atmosferi, hem bir Akdeniz ideali etrafından kurulan yeni maddi düzen hem kent parkı olarak kullanımlarıyla şekillenen gündelik ritimler ile birlikte açığa çıkar. Sahil, kentle ve yerle bağ kurmanın fakat aynı zamanda kentin kalanından ayrışmanın, kimi zaman Karadeniz'i ve Samsun'u aşma hayallerinin mahalli olmuş görünmektedir. Araştırma boyunca sahil müdavimleri tekbaşınalık, aşinalık ve arkadaşlık gibi ilişkilenme biçimleri ile bu yerin kamusallık potansiyellerini, buraya özgü bir arada yaşamanın kolaylığını ve rahatlığını tarif etmiştir. Ancak müdavimlerin coşkulu bir sahiplenmeyle söz ettiği sahil aynı zamanda kent mekanları arasında ayrışmayı da dile getirmenin aracı olur. Bu anlamda, Atakum Sahili'nin hikayesi 1980 sonrası benzer arayışlarla dönüşen diğer Anadolu kentlerinden örnekler ile birlikte düşünüldüğünde, yalnızca bir kamusal mekanın kentle bağ kurmada ve bir arada yaşayabilme hissinin sağlanmasında nasıl bir yankı uyandırabileceğini gösterir. Ancak rahatlık atmosferinin yarattığı konfor alanı gündelik endişe ve gerilimleri de besler. Müdavimlerin "dışarıdan gelenler"e yönelik gündelik dışlayıcı söylemleri bu mekandaki kentsel kamusallığın kısıtlılıkları olarak belirir.