Türkiye'de 1960'lı ve 1980'li yıllarda üretilen departmanlı mağazaların mekânsal özellikleri

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'deki alışveriş kültürünün değişimini ve bu değişimin mekânlara etkilerini ele almaktadır. Öncelikle antik çağlardan başlayarak Avrupa ve Anadolu alışveriş kültürünün ve alışveriş mekânlarının değişimi üzerinden alışverişin tarihçesi anlatılmıştır. Ardından batıda Sanayi Devrimi, Osmanlı Devleti'nde ise batılılaşma hareketleri ile alışveriş mekânlarının bonmarşe ve departmanlı mağazalara dönüşmesi, dönemin sosyolojik, ekonomik ve siyasi olayları üzerinden okunmaya çalışılmıştır. Türkiye'deki alışveriş kültürü içerisinde departmanlı mağazaların günden güne daha fazla yer alması, Türkiye'nin tüketim ve gündelik alışkanlıkları ile kentlerinin çehresini de değiştirmeye başlamıştır. Bu bağlamda çalışma dahilinde 1960'lı ve 1980'li yıllar arasında açılmış bazı departmanlı mağazalar, durum çalışması temelinde yapılandırılmıştır. Çalışmada Vakko (İstanbul Beyoğlu, Ankara Kızılay ve İzmir Kordon şubeleri), Beymen (İstanbul Şişli, Ankara Kızılay ve İzmir şubeleri), Yeni Karamürsel (Ankara Kızılay ve İzmir Konak şubeleri), Gima (Ankara Kızılay), UFİ (İstanbul Aksaray), Vakkorama (İstanbul Taksim şubesi) ve Galeri Nur (İzmir) markalarına ait on 12 adet departmanlı mağaza seçilmiştir. Mevcut literatür bilgileri, fotoğraf, çizim ve sözlü tarih yöntemiyle yapılan görüşmeler üzerinden her bir mağaza kuruluş tarihleri, adresleri, tasarımcıları, işletme modelleri, ürün yelpazeleri, mekân tasarımları, günümüzdeki güncel durumları açısından incelenmiştir. Bu inceleme, Türkiye'deki alışveriş kültürünün departmanlı mağazalarla birlikte nasıl değiştiğini, yeni tüketim alışkanlıklarının toplumların gündelik yaşamını nasıl etkilediğini ve bu değişimlerin kent planlamasına nasıl yansıdığını göstermektedir. Ayrıca çalışma, literatürdeki mevcut çalışmalarla birlikte, gelecekte benzer alanlarda yapılacak çalışmalara ön ayak olmayı amaçlamaktadır.