Kentsel gelişmelerin kırsal peyzaj etkisi: Sarıyer örneği

Abstract

Son dönemlerde kent merkezleri büyüyerek, kent çeperlerindeki kırsal araziler üzerinde peyzajı hızla dönüştüren ve geri dönüşü olmayan etkiler yaratmaktadır. Bu durum, metropoliten kent kırsalında yer alan peyzajların sürdürülebilir yönetimi ile ilgili önlemlerin alınması adına daha fazla araştırılmasını önemli hale getirmektedir. Bu tez çalışması bunu göz önünde bulundurarak, metropoliten kent çeperinde yer alan kırsal peyzajları araştırma hedef alanı olarak almakta ve değişim sürecinin nedensellik ve ilişkisellik perspektifine dayanmaktadır. Kırsal peyzaj değişikliklerinin, nedensellik ilişkileri çerçevesinde analiz edilmesinin, gelecekteki kırsal peyzaj dönüşümleri için öngörü sağlayarak, arazi kullanımlarına rehberlik etmesi ve dolayısıyla kırsal peyzajın aşırı dönüşümünü önleyerek sürdürülebilir yönetimi konularında katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma ile İstanbul kent çeperinde yer alan Sarıyer kırsalındaki Uskumruköy, Kilyos, Gümüşdere, Kısırkaya mahallelerinde 2000-2024 tarihleri arasında kırsal peyzajın kentsel gelişmeler etkisinde dönüşüm süreci analiz edilmekte; değişim dinamikleri, değişimin baskıları, peyzaj değişim durumu, değişimin etkileri ve değişime olan tutumlar ölçülmektedir. Çalışma, nicel ve nitel yöntemlere dayalı olarak yürütülmüştür. Peyzaj değişim durumu nicel yöntemle (arazi örtüsündeki değişim) ve çalışma alanında yaşayanların değişim sürecine dair genel algılarının (değişim dinamikleri, değişim durumu baskıları, etkileri, tutumlar) değerlendirildiği yarı yapılandırılmış mülakatlarla yani nitel yöntemlerle analiz edilmiştir. Araştırmada kullanılan her iki yöntemden elde edilen bulgular ve saha gözlemleri tezin çerçeve yöntemi olan DPSİR (Driving Force, Pressure, State, İmpact, React) yöntemi kullanılarak ilişkisel çerçevede analiz edilmiştir. Araştırmanın bulguları hem değişim durumunu hem de değişimin nedenlerini/değişim dinamiklerini, baskılarını, etkilerini ve değişime olan tepkileri ortaya koymaktadır. Buna göre kırsal peyzaj değişim dinamikleri ağırlıklı olarak; depremlerden korunma güdüleri, bölgede az katlı ve bahçeli yapılaşma koşullarını öngören mekansal planlar, yaşamsal tercihler/ kentsel sorunlardan kaçış ve yeni yaşam biçimleri, Mega Projeler (Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu ile İstanbul Yeni Havalimanı) ve 2012 yılında ilan edilen 6360 sayılı kanun olarak öne çıkmaktadır. Değişim süreci, mekansal olarak üretim arazilerinden tüketim arazilerine doğru bir yönelim göstermektedir ve bu da temelde kırsal peyzaj üzerinde baskılar yaratmaktadır. 'Baskılar', konut ağırlıklı yapılaşmalar ve yollar; orman/çayır/mera/tarım arazilerinde azalma; 6360 sayılı kanununa bağlı artan vergi ve harçlar; arsa spekülasyonları olarak öne çıkmaktadır. Araştırma bulguları 'kırsal peyzajda dönüşüm sürecinin etkileri' ve 'etkilere karşı olan tutumların çalışma alanındaki mahallelerde farklılaştığını ortaya koymuştur. Değişim etkilerine yönelik tutumlar ise; mahallelere, katılımcıların çalışma alanında yaşama sürelerine, peyzajla peyzajdaki rollerine ve etkilenmelerine göre farklılık içermektedir. Çalışma, peyzaj değişikliğini tespit olarak ortaya koyan bir çalışma olmanın ötesinde, değişim sürecine de dair bilgiler sağlamaktadır. Araştırma bulguları, kırsal peyzaj değişikliğinin çeşitli değişim dinamiklerin etkisinde meydana geldiğini ve peyzajın özelliklerine göre (konumsal ve erişimsel özellikler, merkez etkisi, coğrafi özellikler, yönetim, planlama) birbirinden farklılaşan süreçler ürettiğini ortaya koymuştur. Bu çalışma ile sonraki çalışmalarda kırsal peyzaj değişim sürecinde yerel dinamikleri dikkate alan nedensel ve ilişkisel perspektiflerle analiz eden yaklaşımların yaygınlaşmasının önünü açacaktır.