Metro yapılarında ISO 19650-3 temelli varlık yönetimi : İkitelli Ataköy Metro Hattı Bahariye İstasyonu vaka çalışması

Abstract

Dünyada ağırlıklı olarak devlet kurumları tarafından üstlenilen raylı sistem yapıları, insan kullanımının yoğun olduğu, karmaşık bir yapıya sahip, genel olarak yer altında bulunan ve yolcuları kısa süre zarfında perona ve yüzeye yönlendirmek için tasarlanan ulaşım yapılarıdır. Projenin en başında uzun ömürlü kullanım beklentisini karşılayacak şekilde malzeme, ekipman seçimleri ve tasarımlar yapılmasına rağmen işletme faaliyet hizmetlerinde aynı beklenti karşılanamamaktadır. 2014 yılından itibaren Türkiye'de raylı sistemler metro projelerine BIM kullanım zorunluluğu getirilmiştir (Öner, 2019). Ancak, metro yaşam döngüsünün proje odaklı bir yaklaşımla ilerlemesi sebebiyle projenin başından itibaren Yapı Bilgi Modeline (Building Infomation Modelling – BIM) çok fazla geometrik nitelikte veri aktarımı yapılmasına rağmen tesis yönetimi ile ilgili konularda, oluşan yapıların işletimi sırasında ne tür BIM bilgilerinin alınıp kullanılacağı belirsizdir. Tesis yönetimi bu sürecin dışında kalmakta, yapının devir teslim aşaması analog sistemler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir ve faaliyet hizmeti için gerekli tüm bilgiler işletme tarafından oluşturulmaktadır. Yapılan araştırmalara göre, yapıların işletim aşaması için geleneksel yöntemlerle teslim edilen kılavuz ve dokümanların toplanması aşamasında verilerin ortalama %30'unun kaybolduğu sonucuna varılmıştır (East ve Nisbet, 2010; Eastman ve ark. 2011). Benzer bir şekilde eksik bilgilerin yeniden oluşturulması sırasında işletme personelleri zamanının %10 - 30'una yakınını boşa harcamaktadır (Latham, 1994). Çalışanların iş yükü artarak süreçlerde zaman aşımları meydana gelmektedir. Bir projenin toplam yatırım maliyeti değerlendirildiğinde, işletme ve bakım aşaması toplam yatırım maliyetinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır (Lee, 2012; Akçamete ve ark., 2010). Ancak işverenler ağırlıklı olarak ilk yatırım maliyetlerine odaklanarak tasarım ve yapım aşamalarına öncelik vermektedir. Tasarım sürecinde üretilen bilgi modelinde tesis yönetimi ve varlık yönetimi için gerekli, geometrik olmayan bilgiler projeye yeterli düzeyde dahil edilmemektedir. Bilgi modelinin operasyon ve bakım süreç ihtiyaçlarını karşılamaması, ortak bir dil bütünlüğü içermemesi ve çok fazla bilgi içermesi sebebiyle, model tesis yöneticileri tarafından tercih edilmemektedir. Bu doğrultuda, bilgi modelindeki veri fazlalığı, takip edilmesi, anlaşılması zor bilgiler ve maliyet kayıpları sayısallaşma sürecinin önemli bir adımı olan BIM' in TY ile entegrasyonu sağlamıştır. Bu sebeple, tesis yönetimi aşamasını proje sürecine dahil etmek ve verileri etkin kullanmak amacıyla tasarım aşamasından itibaren geometrik veriler haricinde geometrik olmayan veri ihtiyaçları sisteme entegre edilmelidir (Becerik-Gerber ve ark., 2012). Bilgi modeline dahil edilen verilerin tesis yönetimi bilgi yönetim sürecini üstlenen IWMS ve CMMS gibi kurumsal yazılımlara aktarılması noktasında, BIM ile entegre çalışan bir sistem ihtiyacı birçok çalışmada vurgulanmıştır ve (Becerik-Gerber ve ark., 2012; Eastman ve ark., 2011; Gallaher ve ark., 2004) BIM'in tesis yönetimi ile entegrasyonuna yönelik uluslararası veri yapısına sahip açık standartlar, yazılım tabanlı veri değişim araçları geliştirilmiştir. Bu araçlar, işbirlikçi çalışma prensibini benimseyerek bilgilerin doğru zamanda doğru kişilere aktarılmasını sağlamaktadır. BIM'in inşaat sektörüne ve tesis yönetim süreçlerine sağladığı katkıların verimini artırmak ve bilgilerin tutarlı olmasını sağlamak amacıyla birçok ülke tarafından standartlaştırmaya gidilmiştir. İngiltere hükümeti, BIM Level 2 tanımını yaparak BS 1192 standardı ile birlikte kriterlerine işletme performanslarını optimize etmek amacıyla Government Soft Landings (GSL) eklemiştir. BIM Level 2 tanımının BIM ve işletme performansını artırmaya yönelik sunduğu kriter ve yaklaşımlar, yatırımcı ve müşteriler tarafından yaklaşımın uluslararası düzeyde yayınlanma ihtiyacını doğurmuştur. Böylece, BS1192 standardıyla uyumlu ISO 19650 standardı yayınlanmıştır. ISO 19650 standardı, kamu sektöründe süreçlerin detaylandırıldığı müşteri odaklı olarak geliştirilen GSL' yi destekleyerek en son teknolojilerin barındığı bir çerçevede uygulanmaktadır (Philp ve ark., 2019). Aynı zamanda, inşaat sektörünün sayısallaştırılmasına yönelik bir çalışma biçimi sunması ve BIM ile tesis yönetimi entegrasyonunda varlıkların teslim ve işletme aşamasıyla ilgili bilgi yönetim süreçlerini incelemesi sebebiyle literatür araştırmasına eklenmiştir. ISO 19650-3 standardında, varlıkların işletme aşamasını desteklemek için bilgi yönetim süreci; sekiz bilgi yönetimi faaliyetinden oluşmaktadır. Birinci adımında yer alan varlık bilgi modelinin değerlendirme ve ihtiyaç faaliyeti, varlık verisinin BIM ortamı için hazırlanmasına yönelik tutarlı bir çerçeve sunmaktadır. Bu tez çalışmasının; tesis yönetimi amacıyla raylı ulaşım sistemi projelerinde BIM kullanımını incelemek ve Türkiye'de bir istasyon örneği üzerinden, devlet kurumları tarafından üstlenilen benzer projeler için ISO 19650-3 standart yaklaşımıyla bir pilot çalışma hazırlamak olmak üzere iki temel amacı bulunmaktadır. Tezin yönteminde öncelikli olarak literatür taraması yapılarak BIM kullanımını incelemek için Web ortamında bir anket çalışması hazırlanmıştır ve ilk olarak raylı sistem projelerinde görev alan kurumlara anket çalışması yollanmıştır. Anket çalışmasının sonucunda, katılımcılar, tesis yönetimine yönelik oluşturulan bilgi modelinde sistematik bir yaklaşım izleyerek, verileri tanımlamak ve standart haline getirmenin gerekliliğini vurgulamıştır ve katılımcıların bu sistematiği oluşturmak için projelerinde ISO 19650 standart temelli bir yaklaşım izledikleri ortaya çıkmıştır. Bu sebeple , bu çalışmada varlık verisinin BIM ortamı için hazırlanmasını sağlamak ve Türkiye'de raylı sistemler devlet kurumları tarafından üstlenilen benzer projeler için bir uygulama metodolojisi önermek amacıyla ISO 19650-3 standart yaklaşımı benimsenmiştir. Pilot çalışması için, kısmi açılışı gerçekleşerek operasyon süreçleri başlayan ve uygulanan (as-built) proje aşamasında olan İkitelli Ataköy Metro Hattı'nın Bahariye İstasyonu seçilmiştir. Pilot çalışması, test ortamı oluşturmak için seçilen Bahariye İstasyonu modellemesi ve mahal organizasyonun tanıtılması, ISO 19650-3 standart yaklaşımı doğrultusunda (bilgi yönetim süreci - değerlendirme ve ihtiyaç bölümü) varlık verisinin BIM ortamı için hazırlanması ve bilgi modelinin kurumsal sistemlere aktarılması olmak üzere çalışmanın üç farklı aşamasıdır. İkinci aşamada, yer alan, "varlık bilgi standardını oluşturma" adımı, bilgi artışını kontrol etmek amacıyla endüstriyel sınıflandırma ve adlandırma kurallarını kapsayacak şekilde anlatılmıştır. Ayrıca, bilgilerin bilgi modelinden varlık modeline aktarılması aşamasında veri değişim araçlarının belirsiz olması sebebiyle, anket çalışmasında uzmanların vermiş olduğu cevaplardaki sistematik yaklaşım göz önünde bulundurularak bu adıma yazılım tabanlı veri değişimi eklenmiştir. Nihai durumda varlık modeli oluşturularak veriler kurumsal sistemlere aktarılmıştır ve önleyici bakım kriterleri ve kriterlere bağlı olarak bakım denetimleri oluşturulmuştur. Vaka çalışması ile süreçler otomatikleştirilerek, işletme sürecindeki iş akışları seffaflaştırılmıştır. Sonuç bölümünde çalışmanın sonuçları özetlenerek, raylı sistemler ulaşım yapılarında işletmenin varlık operasyonlarındaki ana faaliyetlerini optimize etmeye yönelik çıkarımlarda bulunulmuştur. Oluşturulan sistem şemasının varlık temelli çalışmalara nasıl katkılarda bulunabileceği üzerinde fikirler sunularak çalışma tamamlanmıştır.