İmparatorluğun başmimari Sinan ve eserleri

Abstract

16 yüzyılda yaşamış olan Mimar Sinan, Doğu ve Osmanlı mimarlık kültürünün önemli bir temsilcisi olmasına ve özde İslam kimlikli yapılar inşa etmesine karşılık, üstün mimari tasarım yeteneği, mühendislik tekniği, malzeme kullanma becerisi ve özellikle de estetik kaygılar taşıyan mimari düşünme biçimiyle, dönemin en ileri sanat-mimarlık-mühendislik-şehircilik dilini kullanmış önemli bir sanatçıdır. Bu durum onu, yaşadığı yüzyılın mimarlık ve diğer alanlardaki Osmanlı sanatçılarından ayıran ve ününü bölgesel-ulusal sınırların dışına taşıyarak evrensel boyutlara ulaştıran en ileri ve ayırt edici özelliktir. Bu tür bir tanımlamada ve uygulamada öne çıkan başlıca kriter, aynı yüzyılda ve daha sonraki yüzyıllarda oldukça uzun süre, ne Doğu ne de Batı mimarlığında bu düzeyi yakalamış hiçbir mimarın-mühendisin çıkmamış olmasıdır. Ayrıca mimari tasarım ve uygulamalarda gerçekten farklı bir düşünce boyutu ve strüktür tekniği geliştiren Sinan'ın bu yeteneklerine bakıldığında, Doğu ve Osmanlı dünyasında neden tek ve özel örnek olduğu daha da net biçimde ortaya çıkıyor. Bu konumu Sinan'ı, yalnızca başarılı bir sanatçı-mimar-mühendis olarak tanımlamaktan öte, Osmanlı İmparatorluğu kültürü içinde evrensel düzeye yükselmiş çok özel ve tarihsel tek bir figür olarak da görmemize neden olmaktadır. Ne var ki, bugüne kadar birçok kez denenmesine ve sürekli altı boş ve soyut sözcüklerle yüceltilmesine karşın, Mimar Sinan'ın bu olağanüstü tekil sanatçı kişiliği ile eserleri, yaşadığı fiziksel- sosyal ortam ve beşeri kimliği arasındaki başarılı, uyumlu süreç yeterince ayrıntılı biçimde incelenmiş ve açıklığa kavuşturulmuş değildir. Bunun başlıca nedeni, çoğunlukla eserlerinin mimari tasarım, teknik, dekoratif ve diğer özellikleri üzerinde çokça durularak övgüler yağdırılmasının yanında, sosyal ve bireysel yaşamının ayrıntılarına dair bilgilerin tam bir bütünlük içinde ele alınmadan yer yer müphem ve muğlak ifadelerle geçiştirilmiş olmasıdır. Açık olarak şunu söylemek gerekir ki, Osmanlı mimarlığının dünya mimarlığına çok özel bir katkısı olan Sinan'ın evrensel kriterlere göre ele alınması, ayrıca sanatçı ve bireysel kimliklerinin de tarihsel bir figür olarak özel şekilde incelenmesi ve kurgulanmasına ihtiyaç vardır. Çünkü Sinan'ın dünya mimarlık tarihindeki yeri belirlenmek istendiğinde, onu daha çok analizci-sentezci, yani bütüncül düşünen tasarlayan ve uygulayan bir mimar olarak anlamak, tanımak ve bugüne önemli mesajlar ileten bir sanatçı olarak algılamak gerekiyor. Zira tanımlama bağlamında tarih, yalnızca gelip geçici sıralı bir zaman dilimi değil, geleceği de kurgulayan çok önemli bir özümleme sürecidir. Yani bugünün zamanı ancak dünün-yarının zamanına bağlandığında bir anlam ve değer kazanır. Bu aşamada Sinan, yaratıcı sanatçı kişiliği ve eserleriyle ortak zamanların öznesi olmayı başarmış ender tarihsel kişiliklerden birisidir. Şüphesiz Sinan bu noktaya ulaşmak için Osmanlı kültürünü ve sanatını büyük bir ihtirasla sevmiş, ona bağlanmış ve büyük bir tutkuyla Osmanlı mimarlığının şiirsel dilini oluşturarak dünya mimarlığına armağan etmiştir. Sinan, mimariyi hep tarih ile coğrafya ile, iklim ve malzeme ile, siyaset-yönetim ve ekonomi ile akıl ve teknik ile belki de en önemlisi insanın hem beşeri hem de uhrevi varlığıyla birlikte düşündü ve şekillendirdi. Bu yüzden onu tek bir meslek alanına mal etmek, hatta tek bir yetenek çerçevesiyle sınırlandırmak ve yalnızca mimar olarak tanımlamak bir haksızlık olacaktır. Sinan\ özellikle yaptığı işlere ve eserlere bakarak, günümüzün bilim-sanat-teknik alanlarından birçoğuyla ilişkilendirmek mümkündür. Örneğin bugünkü Mimarlık Eğitimi'nin mimari tasarım, yapı, malzeme, tesisat, iç mimarlık; Mühendislik Eğitimi'nin yapı mühendisliği, statik, akustik, zemin mekaniği, su kuvvetleri ve hidrolik mühendisliği, gemi inşaat mühendisliği, yol ve köprü mühendisliği; Şehircilik Eğitimi'nin şehir ve bölge planlama, şehir dokusu, şehir silüeti, çevre mimarlığı; Güzel Sanatlar Eğitimi'nin hüsnü hat tasarımı, tezhip tasarımı, çini ve kumaş tasarımı, ışık ve renk analizi; Temel Bilimler Eğitimi'nin matematik ve geometri, felsefe ve estetik, iş idaresi ve yönetim bilimi gibi her biri birer bağımsız uzmanlık dalı olan alanlarda büyük bir başarıyla hünerler ortaya koyduğunu söyleyebiliriz.