Mimar Sinan Üniversitesi Anıt-Kabir Yarışma Projeleri Sergisi

Abstract

ANITKABİR PROJE YARIŞMASI

Ulu Önder Atatürk’ün 10 Kasım 1938’de ebediyete intikal eden aziz naaşı, Dolmabahçe Sarayı’nda kısa bir süre halkın ziyaretine açıldıktan sonra İstanbul’dan Ankara’ya nakledildi ve geçici olarak Etnografya Müzesi’ndeki katafalka yerleştirildi (20 Kasım 1938).

Her Türk’ün kalbinde yaşayan bu büyük insana, Türk Ulusu’nun bağlılığını ifade edecek bir Anıtkabir inşa edilmesi amacıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından bir komisyon kuruldu (6 Aralık 1938).

Çalışmalarına Anıtkabir’in yerinin tespitiyle başlayan komisyon, yedi ay süren titiz incelemeler sonucunda, Rasattepe’yi Anıtkabir’in inşa edileceği en uygun yer olarak belirledi (7 Temmuz 1939).

Uluslararası jüri, aralarında Çavuşoğlu, Arif Hikmet Holtay (Güzel Sanatlar Akademisi) gibi önemli isimlerin yer aldığı uzmanlardan oluşuyordu. Jüri, Ankara’da toplanarak projeler üzerinde çalışmalara başladı.

Yarışma şartnamesine göre, jüri üç projeyi birinci seçip hükümete bildirmekle görevliydi. Seçim sonucunda jüri, şu üç projeyi ittifakla hükümete sundu (23 Mart 1942):

Türkiye’den: Prof. Emin Onat ve Doç. Orhan Arda Almanya’dan: Prof. Johannes Krüger İtalya’dan: Prof. Arnoldo Foschini Jüri ayrıca bazı projelere mansiyon ve satın alma ödülleri verdi. Ancak raporda, bu üç projeden herhangi birinin aynen uygulanmasının uygun olmayacağı, teknik ve estetik açılardan geliştirilmesi gerektiği vurgulandı. Bu görüş doğrultusunda hükümet, Onat ve Arda’nın projesinin geliştirilmesi için özel bir komisyon oluşturdu (5 Nisan 1943).

Yarışma koşullarında, Anıtkabir’in azametli bir siluet oluşturması; Atatürk’ün ismi ve kişiliği altında Türk milletinin sembolize edilmesi gerektiği; ziyaretçilerin saygı ve iyi dileklerini sunabilecekleri bir yapı olması gerektiği belirtilmişti. Şeref Salonu’nda Atatürk’ün lahdinin yer alması, Cumhuriyet ilkelerini yansıtan mimari anlayış, törenler için açık ve kapalı alanlar, müze bölümü ve çevre düzenlemeleri gibi unsurlar projelerde mutlaka yer almalıydı.

Yarışmanın 30 Ekim 1941'de sonuçlanması bekleniyordu, ancak 2 Mart 1942’ye kadar uzatıldı. Yarışmaya 25’i Türkiye’den olmak üzere toplam 49 proje katıldı. Katılımcı ülkeler arasında Almanya (11), İtalya (8), Avusturya, İsviçre, Fransa ve Çekoslovakya da yer alıyordu (3 Mart 1942).

Jüride, Prof. Paul Bonatz (başkan), Muhlis Sertel (raportör), İsveç Kraliyet Mimarı İvar Tengbom, Macar mimar Karoly Weichinger, Muammer Çavuşoğlu gibi isimler görev aldı.

Jürinin eleştirileri dikkate alınarak, Onat ve Arda tarafından yeniden hazırlanan proje ve maketler, sekiz ay süren bir çalışmanın ardından Başbakanlığa sunuldu (8 Kasım 1943).

Bakanlar Kurulu, bu geliştirilmiş projeyi de onaylayarak uygulama için Bayındırlık Bakanlığı’nı görevlendirdi (20 Kasım 1943).

Anıtkabir’in inşası hakkında yasa teklifi, 28 Ocak 1944’te TBMM’ye sunuldu. Temel atma töreni 9 Ekim 1944’te yapıldı. Yapım süreci büyük bir özenle yürütüldü ve toplamda dokuz yıl sürdü.

Rölyef ve heykellerin yapımında Nusret Suman, Zühtü Müridoğlu, Hüseyin Anka gibi değerli sanatçılar görev aldı.

Yapının tamamlanmasının ardından, Etnografya Müzesi’ndeki geçici katafalktan alınan Atatürk’ün aziz naaşı, 10 Kasım 1953’te yapılan büyük bir törenle Anıtkabir’deki ebedi istirahatgâhına defnedildi.