Claude Debussy’nin müzikal estetiğinde resim ve edebiyatın etkisi

Abstract

Besteci Claude Debussy'nin müziği, hemen tüm kaynaklarda, resimde empresyonizmle ve edebiyatta sembolizmle ilişkilendirilmiştir. Bu bağlantı ki genellikle Debussy'nin müziğe getirdiği armonik, orkestral ve biçimsel yenilikler ile nitelenmiş; bestecinin ele aldığı tüm bu yenilikler ve yirminci yüzyıl müziğinin kapılarını açar nitelikteki gelenek içinde gelenekten ayrılma olgusu, çoğu kez empresyonist ressamların tutum ve uygulamaları ile özdeşleştirilerek tanımlanmıştır. Öyle ki çokça yerli ve yabancı kaynakta Debussy'nin izlenimci müziği ortaya koyduğu, 1894'te yazdığı Prélude à l'après midi d'un faune (Bir Pan'ın Öğleden Sonrasına Prelüd) adlı, hem orkestral, hem armonik, hem de biçimsel anlamda 20. yüzyıl müziğini başlatan orkestral eseri ile bu akımın ilk örneğini verdiği ifade edilmiştir. Kimi kaynaklarda ise Debussy'nin müziğini sadece izlenimcilik ile tanımlamanın haksızlık olacağı vurgulanmıştır. Ressam Degas'nın 1882 yılında Bayreuth Festivali sonrası bir arkadaşına yazdığı ve Wagner ile gerçekleştirdiği sohbeti aktaran "müziğin empresyonistlerinden söz ettik" ifadesi içeren cümlesi hariç - ki yazar bu cümle ile muhtemelen Faure, Duparc, Chabrier ve Chausson'un kastedildiğini ifade eder - izlenimcilik terimi Debussy'den önce hiçbir besteci için kullanılmamıştır (Lockspeiser, 1962, ss. 92; aktaran Byrnside, 1980, ss. 523). İzlenimcilik teriminin Debussy'nin müziği için ilk kullanılışı ise, 1884 yılında L'Enfant Prodigue (Savurgan Oğul) adlı kantatı ile Büyük Roma Ödülü'nü kazanmasından sonra olmuştur. Yarışma komitesine dört yıl boyunca, her yıl bir tane olmak üzere sunmakla yükümlü olduğu büyük eser kapsamında, 1887 yılında yazdığı Printemps (Bahar, L 24) adlı kantatı için komite, eserin gelenek dışı armonik uygulamalar içerdiğini belirtmiştir; Komite, bestecinin orkestral tını üzerinde fazlaca durarak armonik ve biçimsel gereklilikleri arka plana ittiğini, "muğlak bir empresyonizm" nitelemesi ile ortaya koymuştur (Vallas, 1933, ss. 42-43; aktaran Byrnside, 1980, ss. 523). Sonraki yıllarda özellikle Faune'un 1894'teki temsilinin ardından, kimi eleştirmen ve yazarlarca empresyonizm teriminin Debussy'nin müziğini tanımlarken kimi zaman olumlu kimi kez olumsuz anlamda kullanıldığı ve kısa süre içinde terimin sözlüklere, biyografilere ve müzik tarihi kitaplarına girdiği gözlemlenmektedir. Bestecinin sembolist şairler ile yakınlığı ve sembolist şairlerin etrafında oluşan zümre ile etkileşimini de hesaba katarak müziğinin estetik temellerinde sembolistler ile çeşitli yakınlıklar olduğu kimi zaman vurgulansa da, Debussy müziğinin genel olarak müzikte empresyonist bir bakış açısını yansıttığı ve bu bakış açısının çağdaşı ve ardılı kimi besteciler tarafından da sürdürüldüğü ifade edilmiştir. Çalışmada, öncelikle bestecinin yaşadığı dönemin Fransası hakkında politik, sosyal ve kültürel açıdan panoramik bir zemin oluşturulmuştur. Ardından Debussy'nin müziğinin ilişkilendirildiği izlenimcilik teriminin resim sanatında ortaya çıkışı ile Debussy'nin resimsel beğenilerini oluşturan ressamlar üzerinde durulmuştur. Bunun ardından müzikte empresyonizm teriminin ortaya çıkışına dair yabancı ve yerli kaynaklarda yer alan bilgiler ışığında geniş bir derlemeye yer verilmiştir. Aynı zamanda sembolizmin ne olduğu ve şiirde sembolizm akımının ortaya çıkışı ile Debussy'nin Paris'teki sembolist şairler çevresiyle olan sosyal yakınlıkları ele alınmıştır. Bestecinin müziği ile, bu edebiyatçıların estetik görüş ve uygulamaları arasındaki çeşitli benzerlikler aktarılmıştır. Elde edilen veriler ışığında, Debussy'nin izlenimci müzik nitelemesi ile ilgili olumsuz yönde olan kişisel yorumlarını da dikkate alarak, tarihsel anlamda kabul görmüş ve literatürde çok geniş bir yer kazanmış olan izlenimci müzik terimini ihtiyatla kullanmak gerektiği ortaya konmuştur. Debussy'nin müziği için bu terimi kullanırken, bestecinin içinde bulunduğu gelenek ile olan ilişkisini, bu geleneği ne ölçüde ve ne bağlamda esnettiğini, armonik, orkestrasyonal ve biçimsel anlamda gerçekleştirdiği özgürleşmeyi vurgulamaksızın, empresyonist ressamların estetik bakış açılarını kopyalamak suretiyle müzikal bir deyiş oluşturduğu gibi yanlış bir algı yaratmamanın önemi vurgulanmıştır. Müzik tarihi kapsamında kabul görmüş bu terimin, bestecinin müziğinde olmayan öğeler görme ve olan öğeleri de göz ardı etme gibi bir yanılgıya düşülmeksizin kullanılması gerektiği ifade edilmiştir. Böylelikle, zamanın süzgecinden başarı ile geçen Debussy'nin müziği ve ortaya koyduğu estetik değerlerin, hak ettiği değeri görmezden gelmeksizin takdir edilebileceği ortaya konmuştur.