Metropoliten kentlerde tarihi kent merkezleri için bir toplu taşıma sistemi önerisi: İstanbul tarihi yarımada örneği

Abstract

Yaşayan bir organizma olarak kent, nüfus artışı merkezden dışa doğru nüfusun kayması, politik değişim veya yapısal genişlemeler vb. gibi dış etkenlerle değişmektedir. 20.yy.'ın ortalarında daha fazla kentsel alan gerektiren ve kalite kaybına neden olan motorlu taşıtın sürekli artması, kent siluetim ve kent içindeki yaşamı değiştiren yeni bir etken olmuştur. Buna karşın yaklaşık yirmi yıl önce planlı gelişmiş batı ülkelerinde öncelikle kent içi büyük ulaşım düzenlemeleri, trafiğin sakinleştirilmesi ve yayalar için dolaşım alanlarının yeniden kazanılması gündeme gelmiştir. Dış ülkelerde ve ülkemizdeki pek çok kentte bu konunun karışıklığı nedeniyle planlama, uygulama, yapı tekniği, sosyolojik ve hukuki sorunlarla karşılaşılmaktadır. Sorunların çözümüne katkıda bulunmak amacıyla hazırlanan bu tez, kent planlamanın bir çalışma alanı olan kentsel tasarım bakış açısında ve konunun teknik yönüyle ilgilenen bir çalışmadır. İstanbul tarihi yarımadanın gündüz nüfus yoğunluğu ve imalathaneler nedeniyle artan otomobil sayısı, ulaşım koşullarında kritik bir aşamayı gündeme getirmiş ve bu sorun geleneksel kent dokusunu tehdit edici boyutlara ulaşmıştır. Bu araştırma ile seçilen örnek alan sur içinin, kent bütünü ile bağlantılı erişilebilirlik olanaklarını geleceğin İstanbul kent gelişimine uyumlu hale getirmeye yardımcı olacak önerilerin getirilmesi ve tartışmaya açılması amaçlanmıştır. Tez, analitik bir inceleme ve buna dayanan değerlendirmeler çerçevesinde geliştirilmiş, araştırma yöntemi ve genel kuramsal açıklamalar sonuca yaklaşımda yardımcı olmuştur. Araştırma; (1) Sorun tanımı ve temel kavramlar (1. Bölüm) (2) Analiz (2. ve 3. Bölüm) (3) Sentez ve çözüm (4.Bölüm) olmak üzere üç aşamadan ve dört bölümden oluşur. Birinci bölümde, tarihi kent merkezlerindeki ulaşım eylemine dayanan bir araştırma hedeflenmiş ve çıkış noktasını kentsel tasarım öğelerinin sergilenmesi oluşturmuştur. Aynı zamanda kentin fiziksel dokusunu yansıtan bu elemanlardan özellikli alanlar ve yol sistemi içinde ulaşılabilirlik biçimi incelenmiştir. Aynca, bu bölümde Atina Bildirgesi'nin günümüzde geliştirilmesi gereğine değinilerek kentsel strüktür ile kentsel gelişim-ulaşım etkileşimi özetlenerek, tarihi kent dokusundaki ulaşım sistemi düzenlemelerinin esasma dayanan kavram ve kabuller açıklanmıştır. Tezin analiz aşaması iki ayrı bölümden oluşur. Yabana ülke deneyimlerinin ele alındığı ikinci bölümde, İstanbul ve seçilen örnek alan ile ilgili erişilebilirlik sorunlarının planlı gelişmiş ülkelerin bazı kentlerindeki çözümlenme biçimleri incelenmiş ve ilk bölümde saptanan tasarım ölçütleri altında değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde ise, İstanbul Tarihi Yanmada için durum analizi yapılmış ve ulaşım eylemi kent gelişimi içinde Nazım Plan ve Uygulama İmar Planı kararlan çerçevesinde irdelenmiştir. Tarihi merkez - ulaşım ve tasanm ilişkisi, eldeki kuramsal bulgularla sulanmıştır. Bu bağlamda, farklı gelişmişlik düzeyindeki kentler ile seçilen örnek alan aynı zaman dilimi içinde incelenmiştir. Eksiklikler; tarihi kente uyumlu bir ulaşım sisteminin olmayışı, farklı toplu taşım araçlarının bütünleşmemesi ve entegre olmamış aktarma olanakları, çevre ve yaşam kalitesine katkıda bulunacak öncelikler ve kısıtlayıcı önlemlerin yetersizliği gibi özetlenebilir. Son aşama olan dördüncü bölümde ise, örnek alanda kitle ulaşım sistemine yaklaşım amacıyla saptamalar ve tarihi çevredeki yaşam kalitesi ile ilişkili erişilebilirlik koşullarını iyileştirici önermeler ortaya konmuştur. Bu önermeler;. fiziksel doku (işlevler) ile kullanıcı talepleri ilişkisinin dengesi,. fiziki, ekonomik ve sosyal altyapı boyutları içinde değerlendirme,,. kullanıcının eğitilmesi olarak belirlenmiştir.