Çin kaynaklarına göre Sha-Tuo Türkleri tarihi

Abstract

Doğu Göktürk Devleti 630 yılında tamamen yıkılarak Çin'in hâkimiyetine girerken Batı Göktürk Devleti 658 yılına kadar varlığını sürdürdü. 649 yılında Aşina Ho-lu önderliğinde toplanan Türk boyları T'ang Hanedanlığı'na karşı isyan ettiler. C'hu-yüe boyuna mensup Sha-tuo Türkleri Ho-lu'nun isyanı başarısız olunca Doğu Türkistan'da Kumlu Bayır olarak bilinen çöl bölgesinde kendi hürriyetlerini muhavaza etmeye çalıştıklarından dolayı kendilerine Sha-tuo adını verdiler. Sha-tuo Türkleri'nin tarihi 649 yılında başlayıp 991 yılında son buldu. 657 yılında Çin'e tabî olan Sha-tuolar 907 yılında T'ang Hanedanlığı yıkılana kadar geçen iki buçuk yüzyıl boyunca Çin'in hâkimiyetinde yaşadılar. 770-788 ve 790-808 yılları arasında Tibet, Beiting bölgesini ele geçirince Sha-tuoları hâkimiyeti altına aldı. Sha-tuolar T'ang Hanedanlığı yıkılınca kendi devletlerini kurmak için mücadeleye başladı. 923 yılından itibaren Üç Hanedanlık ve Bir Krallık kurarak tarihe adlarını yazdırttılar. Yaklaşık üç buçuk yüzyıllık süreçte Tibet Devleti, Uygurlar ve çeşitli kabilelerle münasebetleri oldu. Sha-tuolar bu süreçte yoğun Çin baskısına rağmen Türk kültürünü devam ettirmeyi başardılar. Bu çalışmada Sha-tuo kelimesinin analizi yapılarak anlamının "kumlu bayır" olduğu ve Sha-tuolar'ın C'hu-yüe boyundan ayrılarak kendi bağımsızlıklarını kurdukları anlatıldı. Türk tarihinde önemli bir yer tutmalarının sebeplerinden ilk sırada ise uzun yıllar T'ang'ın egemenliğinde yaşamalarına rağmen Türk kültürünü korumaya çalışmaları ve eğitim ile ekonomi alanında yaptıklan reformlardır. Bahsi geçen önemli konular Çin kaynaklarına göre detaylı bir şekilde ele alındı.