Kaldırımın politik potansiyeli

Abstract

Bu çalışma, bir eşik mekanı olan metaforik kaldırımın kamusal alandaki yerini tartışmayı amaçlamaktadır. Egemen gücün "hiçkimsenin alanı" olarak tanımlamayı manipüle ettiği kaldırımın bir müşterek alan olarak "hepimizin alanı" olduğunu ve kent hakkının öznelerinden biri olduğunu savunmaktadır. Çalışmanın temel önermesi, kamusal alanın gündelik ve göz ardı edilen sahnesi olan kaldırımlarda egemen gücün ürettiği stratejilere karşılık kamusal aktörün taktikleri artarsa kaldırımın kimliği belirir ve kullanıcının aidiyet hissi artar, şeklindedir. Kaldırım mekanının kent gündelik hayatında ne demek olduğu çalışmanın temel alt sorularından biridir. Kentlinin gündelik hayat pratikleri ile kaldırımın genel değerlendirilmesi ilişkilendirildiğinde ortaya nasıl bir metaforik kaldırım çıkmaktadır? Çalışmanın genelinde bir eşik mekan olarak ele alınan heterotopik özellikleri tanımlanmaya çalışılacak olan kaldırımın gündelik kullanımı ve anlamı ne kadar çeşitlenebilmektedir? Bu alternatif durumların oluşumu hangi değişkenler değerlendirilerek tespit edilecektir? Bu çalışma, Situasyonistlerin dediği gibi, alternatif durumların ürediği kentsel mekanların özgürleştirici potansiyeline kaldırımda tanık olma niyetindedir. Bu çalışmada kaldırım metaforik olarak ele alınacaktır. Kaldırımın teknik özellikleri, fiziksel olarak işlevi ve yeterliliği, kent planlamada plan ve uygulama biçimlerine dair konular ele alınmayacaktır. Metaforik kaldırım, kentlinin özel alanını terk ettiği anda adım attığı ilk kamusal alandır. Özel alanın sınırının hemen ötesindedir. Her birimizin eşiğin önüdür. Kaldırımın metafor olarak ele alınması ile, Atina ile Marakeş ya da Paris ile Mardin kaldırımları arasındaki yapısal farklar ortadan kaldırılacak olup fiziksel olarak birbirinden çok farklı olan bu kamusal alanların birbirleriyle konuşabilmesi sağlanacaktır. Bu çalışmada temel materyal kaldırım pratiğidir. Söz konusu materyali sistematik olarak ele alabilmek için bu çalışmada, Marks'ın ekonomi-politik incelemesinde "soyuttan somuta" yöntemi olarak açıkladığı yaklaşım kullanılarak kaldırım pratiğinin özünün yakalanması amaçlanmaktadır. Kaldırımdaki alternatif durumların ya da taktiklerin ortaya çıkış koşulları tanımlanmaya çalışılacaktır. Ardından, ortaya konan yeni somutlarda yapılacak değişikliklerin metaforik kaldırımda üretebileceği fırsatlar, ihtimaller ve imkanlar araştırılacak ve tartışılacaktır. Araştırmanın temel aracı olan gözlem ile kavramsal tartışmanın sonuçları, Atina ve İstanbul kaldırımlarında yapılan saha çalışması ile belirlenecektir. Kamusal hayatın coğrafi olarak sadece büyük kamusal alanlardan ibaret olmadığını Lefebvre, Benjamin ve De Certeau gibi düşün insanları ortaya koymuşlardır. Foucault'un iktidar ve mekânın eklemlenmesindeki heterotopya kavramını, Stavrides, kentsel mekanda kamusallığın özgün biçimlerinde arayarak anlık gündelik mekana taşımıştır. Bu çalışmada ise, incelenen tüm bu kavramsal izlek sonucunda, kaldırım mekanının bir eşik mekan olarak taktik ve durumların sürekli olarak belirdiği bir mekan olarak ortaya koyduğu potansiyeli araştırılacaktır. Çalışmanın soyut bölümünde tartışılan izleğin, çalışmanın somut bölümünde incelenen kaldırımlardaki karşılığı aranacak ve kaldırımın politik potansiyelinin ortaya çıktığı kaldırımların barındırdığı temel göstergelerinin neler olduğu saptanacaktır.