Endüstri 4.0 kavramının etkileşimli mekan tasarımı sürecinde mekan morfolojisi üzerindeki etkileri

Abstract

İnternet ve bilgisayar teknolojisi gibi bilişim sistemlerinin üretim süreçlerine aktarılması ve bu sayede otomasyon, yapay zeka, siber-fiziksel sistemler, nesnelerin interneti temelli akıllı ürünler ve arttırılmış/sanal gerçeklik gibi teknolojilerin insan hayatına girişi endüstri 4.0 denilen yeni bir endüstriyel devrimin ortaya çıkışını sağlamıştır. Endüstri 4.0 devrimi gündelik hayatta kullanılan ürün, hizmet ve mekanların dijital bilişim teknolojileri yardımıyla işlevlendirilmesini ve böylece kullanıcılarla bu yapıların etkileşiminin arttırılmasını amaçlamaktadır. Bilişim teknolojilerinin yaşam alanlarına uyarlanabilir hale gelmesi, beraberinde gelenekselleşmiş mekan anlayışının da değişimine yol açmakta ve kullanıcıların istek, ihtiyaç ve taleplerine göre mekanik ve dijital altyapılarıyla değişimler gösterebilen etkileşimli mekanların ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Endüstri 4.0 döneminin yenilikçi teknolojileriyle donatılan bu mekanların tasarım süreçleri, iç mimarların mekan tasarım olgusuna yaklaşımlarını da etkilemektedir. Bu çalışmada endüstri 4.0 kavramının ve bu kavramla beraber ortaya çıkan yenilikçi teknolojilerin etkileşimli mekanların biçim dilinde ve kullanım şekillerinde yarattığı değişimler ve gelişmeler, bu mekanların tasarımında önemli rolde bulunan iç mimarlık disiplini perspektifinden incelenmiştir. Çalışmanın amacı, bu alanda yapılacak mekan tasarımı çalışmalarında iç mimarların kullanabileceği tasarım yaklaşımları, metodolojileri ve süreçlerinin belirlenmesi ve bu yolla iç mimarlık disiplininin yakın gelecekte yaşayacağı evrim hakkında yol gösterici çıkarımlarda bulunmaktır. İç mimarların endüstri 4.0 teknolojilerinin olanak ve kısıtları hakkında bilgi ve birikimlerinin artması, bu alanda ortaya konacak etkileşimli mekanların tasarım süreçlerinin değişmesine, bu tasarım alanında uzman konumda bulunan mühendislik, ara yüz tasarımı ve deneyim tasarımı disiplinleriyle ilişkilerinin farklılaşmasına ve bu yolla mekan olgusunun evrimleşmesine yarar sağlayacağından önem arz etmektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden gömülü teori metodunun kullanıldığı bu çalışmada, iç mimarların endüstri 4.0 olgusuna yaklaşımlarının anlaşılması ve mekan tasarımı süreçlerine nasıl uyarladıklarının belirlenmesi amacıyla, bu alanda tasarım çalışmalarında bulunan iç mimarlarla yarı yapılandırılmış derinlemesine nitel görüşmeler yapılmış; bu alanda yapılmış olan röportaj, podcast, seminer ve benzeri medya yayınları kodlanarak analiz edilmiş ve ortaya konan endüstri 4.0 temelli etkileşimli mekan tasarımı örnekleri incelenerek veriler toplanmıştır. Bu verilerin analiz edilmesiyle yapılan çıkarımlar sonucunda iç mimarların endüstri 4.0 temelli etkileşimli mekan süreçlerinde kullanabilecekleri tasarım metodolojileri belirlenmiş, bu alanda yaşadıkları kısıtlar ve elde ettikleri olanaklar tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, iç mimarlığın yeni endüstriyel devrim döneminde yaşayacağı dönüşüm ortaya konmuştur. Araştırma, 6 bölümden oluşmaktadır. 1. Bölüm olan giriş kısmında konu tanıtılarak araştırma problemi belirlenmiş, araştırmanın amacı ve önemi tanımlanmıştır. Araştırma hipotezi ve araştırma soruları belirlenerek çalışmanın kapsamı, kısıtları, yöntemi ve strüktürü anlatılmıştır. 2. Bölümde endüstri 4.0 kavramı tanımlanarak bu kavramla ilgili genel tanımlarda bulunulmuş, endüstri 4.0 teknolojileri özetlenmiş ve kavramın tasarımla ilişkisi incelenerek kullanıldığı alanlar ve tasarım yöntemleri ve ilkeleri incelenmiştir. 3. Bölümde iç mimarlık perspektifinde akıllı ev ve etkileşimlilik kavramları tanımlanarak etkileşimli mekan tasarımı kavramıyle ilişkileri irdelenmiş ve etkileşimli mekan tasarımlarının olanak ve kısıtlarından bahsedilmiştir. 4. Bölümde endüstri 4.0 temelli etkileşimli mekan tasarımı olgusunun incelenmesi amacıyla öncelikle mühendislik ve iç mimarlık disiplininin etkileşimli mekanlar ve ara yüz tasarımına yaklaşımları karşılaştırılmıştır. Daha sonrasında etkileşimli mekan tasarımında iç mimarların göz önüne aldığı hususlar ve tasarım prensipleri belirlenmiş ve mekanın biçimini etkileyen kriterler irdelenmiştir. Bu verilerden hareketle etkileşimli mekanlarda kullanılan tasarım metodolojilerinden bahsedilerek iç mimarların endüstri 4.0 temelli etkileşimli mekan tasarımı süreçlerindeki yaklaşımlar görüşmeler ve medya yayınları yardımıyla analiz edilmiştir. 5. bölümde araştırmada elde edilen verilerin tartışılıp değerlendirilerek endüstri 4.0 temelli mekanların tasarım süreçlerinde kullanılabilecek metotlar, bu teknolojilerin kısıtları ve olanakları, iç mimarlık disiplininde yaratacağı değişimler yorumlanmıştır. Araştırmanın sonuç bölümünde elde edilen değerlendirmelerden hareketle endüstri 4.0 temelli etkileşimli mekanların tasarım süreçlerinde iç mimarların kullanabileceği tasarım yöntemlerine dair bir model önerisi sunulmuş, bulgulardan bahsedilerek araştırma soruları cevaplanmış ve hipotez doğrulanarak bu alanda ileride yapılacak araştırmalar için öneriler sunulmuştur.